J. - J. Rousseau: η βιωματική προσέγγιση του εαυτού και της πραγματικότητας

Abstract

Our approach to Rousseau’s work was based at the opening of the philosophy of 20th century to notions like lived experience,sentiment, experience, transcendence and consciousness.These notions, which among others, were given prominence mainly by the philosophy of existence, were already to a large extent in the texts of Rousseau and were providing the possibility of an examination of his philosophy from the point of view of the subject. In the dissertation we try to point out that his work cannot be understood without taking into account situations that promote a special philosophical experience, like that of reverie, and from his need for a free and non systematic writing, that could influence the spirit of his era towards another direction from the materialistic orientation that he was seeing already prevailing. In the introduction we notice how Rousseau is differentiated from contemporary philosophers, because of the emphasis he gives to a powerful internal truth contrary to a mechanistic interpretation of the human. The rest of the dissertation is composed of two parts, with the first focusing on the research of human nature through consciousness,idiosyncrasy, interiority and “reasonable” passions. We highlight the distinction between love-of-oneself, that continues to exist as a natural passion inside human, and the egoistic self-love, that is to say its negative transmutation, as well as we note the determinant part of pity, the second natural human passion, determinant for the creation of societies. In the second part of the dissertation the parameters of the relations that are created between the self and the reality, natural and social, are examined. There is an attempt to point out the possibility of an authentic bond between the human and its environment,induced by an internal need and inherent with the entire development of the personality. But the “desire to appear” (désir de paraître) undermines the authentic contact with things and humans. Rousseau seems to be inspired more from his experiences, since they motivate him to write, while he elaborates the numerous critics he has received in such a poignant way, that he gives a more personal direction to his work. From the start of his work he makes clear his intention to trace the possibilities of the human such as they are found inside him hidden and marginalized. He takes a bold stance towards history and society, because he wants to point out the fact that the human can follow the best principles of his self,which according to him are natural principles. He considers the human naturally good and he opposes him to the social self,who has forgotten his virtues replacing them with the ones that a vain self-love projects. Thus he ends up supporting in Emile an education cut off from whatever can distort the nature, which in order to remain good should be conducted by the direct contact with the reality and the voice of consciousness, which is not any other than the one that nature has granted him. The specificity of Rousseau is located to a particular extent in his free relation with time –his references to moments of rest and to a total lack of compulsion are often- as long as in his affectionate memory which is based on his sentiments.Through the analysis of his texts we note that according to Rousseau the human is complete only when a lived contact with the self and the reality is made possible, one that is based on goodness and authenticity. The conditions under which Rousseau considers possible a different society are also studied, the coherence of his life and his thought is asserted, as well as the determinant part that the “hazard” and the reverie are playing in the formation of his thought. Beyond the interpretation of the multisided thought of Rousseau, it is attempted to make clear the actuality of his thought and its interest to motivate philosophy towards a more comprehensive knowledge of the self and of the reality and of the understanding of the human passions, confronting the existing faults with an existence who lives and dreams, who writes and creates.

Η προσέγγισή μας στο έργο του Rousseau έγινε κυρίως με βάση το άνοιγμα που πραγματοποίησε η φιλοσοφία του 20ου αιώνα σε έννοιες όπως το βίωμα, το συναίσθημα, η εμπειρία, η υπέρβαση και η συνείδηση. Αυτές οι έννοιες μεταξύ άλλων, που ανέδειξε κυρίως η φιλοσοφία της υπάρξεως, βρίσκονταν σε μεγάλο βαθμό ήδη στα κείμενα του Rousseau και έδιναν τη δυνατότητα για μια εξέταση της φιλοσοφίας του από τη σκοπιά του υποκειμένου. Στη διατριβή επιχειρούμε να δείξουμε πως το έργο του δεν μπορεί να νοηθεί χωριστά από καταστάσεις που προάγουν μια ιδιαίτερη φιλοσοφική εμπειρία, όπως εκείνη της ονειροπόλησης, και από την ανάγκη του για μια ελεύθερη και μη συστηματική γραφή, που θα μπορούσε να επηρεάσει τοπνεύμα της εποχής του προς μια άλλη κατεύθυνση από την υλιστικά προσανατολισμένη που έβλεπε ήδη να επικρατεί. Στην εισαγωγή παρατηρούμε πώς διαφοροποιείται ο Rousseau από τους συγκαιρινούς του φιλοσόφους λόγω της έμφασης που δίνει σε μια ισχυρή εσωτερική αλήθεια σε αντίθεση με μια μηχανιστική ερμηνεία του ανθρώπου. Η συνέχεια της διατριβής αποτελείται από δύο κύρια μέρη, με το πρώτο να επικεντρώνεται στην έρευνα της ανθρώπινης φύσης μέσα από τη συνείδηση, την ιδιοσυγκρασία, την εσωτερικότητα και τα «λελογισμένα» πάθη. Τονίζεται η διάκριση της αγάπης του εαυτού, που εξακολουθεί να υπάρχει ως φυσικό πάθος στον άνθρωπο, από την εγωιστική φιλαυτία, δηλαδή την αρνητική μετάλλαξή της, και υπογραμμίζεται ο καθοριστικός ρόλος του οίκτου, δεύτερου φυσικού πάθους του ανθρώπου,καθοριστικού για τη δημιουργία κοινωνιών. Στο δεύτερο μέρος της διατριβής εξετάζονται οι παράμετροι των σχέσεων που δημιουργούνται ανάμεσα στον εαυτό και την πραγματικότητα, φυσική και κοινωνική. Επιχειρείται να αναδειχθεί η δυνατότητα μιας αυθεντικής σύνδεσης του ανθρώπου με το περιβάλλον του, αφορμώμενης από μια εσωτερική ανάγκη και σύμφυτης με τη συνολική ανάπτυξη της προσωπικότητας. Η «επιθυμία του φαίνεσθαι» (désir de paraître) υπονομεύει όμως την αυθεντική επαφή με τα πράγματα και τους ανθρώπους. Ο Rousseau φαίνεται να αντλεί έμπνευση περισσότερο από τις εμπειρίες του, καθώς εκείνες του δίνουν το κίνητρο να γράψει, ενώ επεξεργάζεται τις πολυάριθμες κριτικές που δέχτηκε με τέτοιο αιχμηρό τρόπο, ώστε να δίνει ολοένα και πιο προσωπική κατεύθυνση στο έργο του. Από την αρχή του έργου φανερώνει την πρόθεσή του να ανιχνεύσει τις δυνατότητες του ανθρώπου όπως εκείνες βρίσκονται μέσα του κρυμμένες καιπεριθωριοποιημένες. Παίρνει μια τολμηρή στάση απέναντι στην ιστορία και στην κοινωνία, γιατί θέλει να αναδείξει το γεγονός ότι ο άνθρωπος μπορεί να ακολουθήσει τις καλύτερες αρχές του εαυτού του, οι οποίες σύμφωνα με εκείνον είναι φυσικές αρχές. Θεωρεί τον άνθρωπο φυσικά καλό και τον αντιτάσσει στον κοινωνικό εαυτό, που έχει λησμονήσει τις αρετές του αντικαθιστώντας τις με εκείνες που προβάλλει μια ματαιόδοξη φιλαυτία. Έτσι καταλήγει στον Αιμίλιο να υποστηρίξει μια αγωγή αποκομμένη απ’ ό,τι μπορεί να διαστρέψει τη φύση, η οποία για να παραμείνει καλή οφείλει να οδηγείται από την άμεση επαφή με την πραγματικότητα και από τη φωνή της συνείδησης που δεν είναι άλλη από εκείνη που η φύση τον έχει προικίσει. Η ιδιοτυπία του Rousseau εντοπίζεται τόσο σε μια ελεύθερη σχέση με τον χρόνο -είναι συχνές οι αναφορές του σε στιγμές ανάπαυλας και σε μια παντελή έλλειψη καταναγκασμού- όσο και στη στοργική μνήμη που βασίζεται στα συναισθήματά του. Μέσα από την ανάλυση των κειμένων του διαπιστώνουμε ότι σύμφωνα με τον Rousseau ο άνθρωπος ολοκληρώνεται μόνον όταν καθίσταται δυνατή μια βιωματική επαφή του εαυτού και της πραγματικότητας, βασισμένη στην καλοσύνη και την αυθεντικότητα. Μελετώνται ακόμη οι όροι υπό τους οποίους θεωρεί ο Rousseau δυνατή μια διαφορετική κοινωνία, υποστηρίζεται η αλληλουχία της ζωής και της σκέψης του, καθώς και ο καθοριστικός ρόλος τόσο του «απρόοπτου» όσο και της ονειροπόλησης στη διαμόρφωσή της. Πέρα από την ερμηνεία όψεων της πολύπλευρης σκέψης του Rousseau, επιχειρείται να καταστεί εμφανής η επικαιρότητα της σκέψης του και το ενδιαφέρον της για μια ώθηση της φιλοσοφίας προς τη σφαιρικότερη γνώση του εαυτού και της πραγματικότητας και την κατανόηση των παθών του ανθρώπου, αντιπαραθέτοντας στα κακώς κείμενα μια ύπαρξη που ζει και ονειρεύεται, που γράφει και δημιουργεί.