Οι φιλοσοφικές και παιδαγωγικές διαστάσεις της μουσικής σύμφωνα με τον Αριστείδη Κοϊντιλιανό

Abstract

The aim of this dissertation is the thorough investigation and the interpretivereconstruction of Aristides Quintilianus’ theories, that are exposed in his work On music.More specifically, the work of Quintilianus is investigated in order to highlight those points,related to pedagogical and philosophical dimension of music. Α detailed analysis of ancientsources was achieved and combined with study and comprehension of relative to the subjectliterature. For the better possible documented presentation of Quintilianus’ ideas, it seemedappropriate to take into consideration the parts from the three books of the work On music,and from other philosophers’ works, were issues about music are concerned. AristidesQuintilianus is a writer of the late antiquity. The work of Aristides Quintilianus cannot beaccurately dated. However, his activity is placed between the first and fourth AD centuryunder the Roman Empire. His theories relatively to the interpretation of the musicphenomenon, are based on the combination of different areas of knowledge, like philosophy,metrics, rhetoric, psychology, harmonics, rhythmic and cosmology. This is one of the mostimportant elements of his work. Through his work the pedagogical, therapeutics and moralpower of music are explained, as well as the cosmological extensions related to it. His basic issue is that music structures reflect human and cosmic structures. The opinions of AristidesQuintilianus about music education and music value, have clear influences from ancienteducation and contain a lot of references to ancient philosophers, writers and poets, likeHomer, Hesiod, Heraclitus, Aristophanes, Damon, Plato. Moreover he has been influencedfrom Aristotle and Aristoxenus. His aspects about music education are mainly opposed tothose who did not support the pedagogical and ethical value of music, like Philodemus andSextus Empiricus. Of unique value in his work, is the explanation of music ethos, melodic andrhythmic. If we consider that the theory of music ethos is not blooming during Hellenisticperiod and afterwards, we see that through Quintilianus the relative theory is revived.Additionally, in his work it is strongly underlined the theory about genders, which exceeds thelimits of a simple discrimination between female, male and medium gender and ishighlighted as a principle applied to everything. This theory applies to all the animate andinanimate things, to conceptions (ennoias), letters, words, metrical feet, harmonies, rhythms,to music instruments kinds, even though to produced sounds of the planets. The abovediscrimination falls under the general theory of Quintilianus about categorization in threes,that requires a medium and two limbs.

Σκοπός της διατριβής είναι η διεξοδική διερεύνηση και η ερμηνευτική ανασυγκρότησητων θέσεων του Αριστείδη Κοϊντιλιανού που εκτίθενται στο έργο του Περὶ μουσικῆς. Πιοσυγκεκριμένα αντιμετωπίζεται το έργο του Κοϊντιλιανού με σκοπό να αναδειχθούν εκείνα τασημεία που αφορούν την παιδαγωγική και φιλοσοφική διάσταση της μουσικής.Πραγματοποιήθηκε λεπτομερή μελέτη των αρχαίων πηγών η οποία συνδυάστηκε με τημελέτη και την κατανόηση της σχετικής με το θέμα βιβλιογραφίας. Για μια κατά το δυνατόνκαλύτερα τεκμηριωμένη παρουσίαση των ιδεών του Κοϊντιλιανού κρίθηκε σκόπιμο ναληφθούν υπόψη χωρία και από τα τρία βιβλία του έργου Περὶ μουσικῆς, αλλά και από έργαάλλων φιλοσόφων, στα οποία θίγονται θέματα μουσικής παιδείας και αξίας της μουσικής. ΟΑριστείδης Κοϊντιλιανός είναι συγγραφέας της ύστερης αρχαιότητας. Η δράση τουτοποθετείται μεταξύ του 1ου και 4ου μ. Χ. αιώνα, με μεγαλύτερη πιθανότητα δράσης στατέλη του 3ου στα πλαίσια του Ρωμαϊκού κράτους. Oι θέσεις του σχετικά με την ερμηνεία τουμουσικού φαινομένου βασίζονται στο συνδυασμό διαφόρων περιοχών της γνώσης, όπως τηςφιλοσοφίας, της μετρικής, της ρητορικής, της ψυχολογίας, της αρμονικής, της ρυθμικής καιτης κοσμολογίας. Αυτό είναι ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία της πραγματείας του. Μέσααπό το έργο του ερμηνεύεται η παιδευτική, η θεραπευτική και η ηθική δύναμη της μουσικής καθώς και οι κοσμολογικές προεκτάσεις που συνδέονται με αυτήν. Βασική του θέση είναι ότιοι μουσικές δομές απεικονίζουν τις ανθρώπινες, αλλά και τις κοσμικές δομές. Οι απόψειςτου Κοϊντιλιανού για τα θέματα που αφορούν τη μουσική παιδεία και την αξία τηςμουσικής, έχουν σαφείς επιδράσεις από την αρχαία παιδεία και περιέχουν πολλέςαναφορές σε αρχαίους φιλοσόφους, συγγραφείς και ποιητές. Αυτοί είναι ο Όμηρος, οΗσίοδος, ο Ηράκλειτος, ο Αριστοφάνης, ο Δάμων, ο Πλάτων. Επιπλέον έχει δεχθεί επιδράσειςαπό τον Αριστοτέλη και τον Αριστόξενο. Οι θέσεις του για την μουσική παιδεία αντιτίθενταικυρίως σε θέσεις, που δεν υποστήριζαν την παιδαγωγική και ηθική δύναμη της μουσικής,όπως είναι εκείνες του Φιλόδημου και του Σέξτου Εμπειρικού. Μοναδική στο έργο του είναιη ερμηνεία του μουσικού ήθους, μελωδικού και ρυθμικού. Αν αναλογιστούμε ότι η θεωρίατου ήθους της μουσικής δεν είχε άνθιση από τους ελληνιστικούς χρόνους και έπειτα μέσωτου Κοϊντιλιανού αναβιώνει η σχετική θεωρία. Επιπλέον υπογραμμίζεται έντονα στο έργοτου η θεωρία περί φύλων, η οποία ξεπερνά τα όρια μιας απλής διάκρισης μεταξύ θηλυκού,αρσενικού και μεσαίου γένους και αναδεικνύεται ως μια αρχή που ισχύει για τα πάντα.Εφαρμόζεται σε όλα τα έμψυχα και άψυχα πράγματα, στις έννοιες, στα γράμματα, στιςλέξεις, στους ποιητικούς πόδες, στις μουσικές αρμονίες, στους ρυθμούς, στα είδη τωνμουσικών οργάνων, ακόμη και στους παραγόμενους ήχους των πλανητών. Η παραπάνωδιάκριση εντάσσεται στη γενικότερη θεωρία του Κοϊντιλιανού περί κατηγοριοποίησης σετριάδες, που προϋποθέτει την ύπαρξη ενός μέσου και δύο άκρων.