Μελέτη των προβλημάτων ψυχικής υγείας σε παιδιά και εφήβους με εντεροπάθεια λόγω υπερευαισθησίας στη γλουτένη: συσχέτιση με βιοχημικούς και ενδοκρινολογικούς δείκτες

Abstract

Introduction: Celiac disease is a disorder characterized by a variety of clinical manifestations, although it may exist in a clinically silent form. It has been linked to many neuropsychiatric disorders and various potential underlying mechanisms have been proposed to explain this comorbidity. The aim of our study was to estimate the prevalence of mental health problems and the stress profile of children and adolescents with celiac disease in Greece and to investigate the potential role of the gut-brain axis in the pathogenesis of the neuropsychiatric complications of celiac disease. Methods: Our study comprised 50 patients with celiac disease at diagnosis, before initiation of a GFD (group Α, age 8.6±3.7 yrs, 32 female), 39 patients on a GFD for at least 12 months (group Β, age 10.4±3.4 yrs, 28 female) and 77 healthy controls (group C, age 8.25±2.19 yrs, 40 female). For every participant, serum BDNF levels as well as serum and salivary cortisol were measured. Every participant along with his/her parent completed specific questionnaires regarding mental health problems. The SCL-90-R were used to estimate parental psychopathology and the CDI and CBCL to evaluate the depressive symptoms and mental health problems of the children, respectively. In addition, the parents of the patients on GFD answered a specific GFD adherence-related questionnaire. Twenty patients of group A were reevaluated at least 12 months after initiation of a GFD, by collecting serum and saliva and by answering specific questionnaires (group D). From 8 patients of group D, serum was also collected at their reevaluation. Results: We demonstrated that patients, regardless of being on a GFD or not (28,860 ± 7,992 pg/ml vs 26,110 ± 8,204 respectively), had higher BDNF levels compared to healthy controls (19,630 ± 8,093 pg/ml, p<0.001 for both groups). Moreover, patients on a GFD had even higher BDNF levels than patients at diagnosis (28,860 ± 7,992 pg/ml vs 26,110 ± 8,204 respectively, p<0.001). In addition, patients at diagnosis and on a GFD, had lower levels of salivary cortisol (AUC: 100.89±41.96 μg/dl and 106.413±46.036μg/dl respectively) compared to healthy controls (AUC: 247.10±133.25 μg/dl, p<0.001 for both groups). Patients at diagnosis had comparable serum and salivary cortisol levels compared to those on a GFD. Parental psychopathology was higher for those at diagnosis compared to healthy controls (SCL-90R score: 0.72 ± 0.49 vs 0.54 ± 0.58, p=0.016). Patients at diagnosis and healthy controls had higher CDI scores compared to patients on GFD (8.2 ± 4.7 vs 5.5 ± 4.3, p=0.006 and 9.1 ± 6.1 vs 5.5 ± 4.3, p=0.012 respectively). Patients at diagnosis had higher scores for the internalizing symptoms of the CBCL questionnaire compared to healthy controls (55.7 ± 10.3 vs 47.9 ± 15.4, p=0.007). For the group of patients on a GFD (group B), the presence of positive serology was related with lower CDI scores (positive vs negative serology: β=0.71, 95%ci: -1.37, -0.07, p-value=0.032). Conclusions: BDNF levels were higher in patients with CD than HC, regardless of adherence to GFD. This finding could suggest a protective role of BDNF against chronic intestinal inflammation or chronic stress from the diet. According to our findings, patients with celiac disease have a deranged stress system response, with a potential blunting of the hypothalamus-pituitary axis, possibly due to the constant triggering by either the stress of the intestinal inflammation or the psychological burden of adhering to a strict GFD and living with a chronic disease.

Εισαγωγή: Η κοιλιοκάκη είναι ένα συχνό νόσημα στον πληθυσμό, με ποικίλες κλινικές εκδηλώσεις. Έχει συνδεθεί με πολλές νευροψυχιατρικές διαταραχές, στην παθογένεια των οποίων έχουν ενοχοποιηθεί διάφοροι μηχανισμοί. Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν να εκτιμηθούν η συχνότητα των προβλημάτων ψυχικής υγείας και το προφίλ του stress σε παιδιά κι εφήβους με κοιλιοκάκη στην Ελλάδα και να διερευνηθεί ο πιθανός ρόλος του άξονα εντέρου-εγκεφάλου στην παθογένεια των νευρολογικών και ψυχιατρικών επιπλοκών της κοιλιοκάκης. Μέθοδοι: Στη μελέτη συμμετείχαν 50 ασθενείς με κοιλιοκάκη κατά τη στιγμή της διάγνωσης τους, πριν από την έναρξη δίαιτας ελεύθερης γλουτένης (ομάδα Α, μέση ηλικία 8.6±3.7 έτη, 32 θήλεα), 39 ασθενείς με κοιλιοκάκη υπό δίαιτα για τουλάχιστον 12 μήνες (ομάδα Β, μέση ηλικία 10.4±3.4 έτη, 28 θήλεα) και 77 υγιείς μάρτυρες (ομάδα Γ, μέση ηλικία 8.25±2.19 έτη, 40 θήλεα). Στους συμμετέχοντες μετρήθηκαν τα επίπεδα του BDNF στον ορό και τα επίπεδα της κορτιζόλης στον ορό και το σίελο. Επιπλέον, οι συμμετέχοντες και οι γονείς τους, συμπλήρωσαν ειδικά ερωτηματολόγια εκτίμησης της ψυχικής υγείας αυτών. Συγκεκριμένα, συμπληρώθηκε το SCL-90-R για την εκτίμηση της ψυχοπαθολογίας των γονέων και τα CDI και CBCL για την εκτίμηση των συμπτωμάτων κατάθλιψης και ψυχικής υγείας των παιδιών, αντίστοιχα. Επιπλέον, οι γονείς των ασθενών υπό δίαιτα συμπλήρωσαν ειδικό ερωτηματολόγιο συμμόρφωσης των παιδιών τους στη δίαιτα ελεύθερη γλουτένης. Είκοσι από τους ασθενείς της ομάδας Α μελετήθηκαν προοπτικά τουλάχιστον 12 μήνες μετά από την έναρξη δίαιτας ελεύθερης γλουτένης, με συλλογή εκ νέου σιέλου και με συμπλήρωση ειδικών ερωτηματολογίων (ομάδα Δ). Σε 8 από τους ασθενείς της ομάδας Δ, έγινε επιπλέον συλλογή αίματος κατά την επαναληπτική τους συμμετοχή στη μελέτη.Αποτελέσματα: Οι ασθενείς τόσο κατά τη διάγνωση, όσο και υπό δίαιτα είχαν υψηλότερα επίπεδα BDNF (26,110 ± 8,204 και 28,860 ± 7,992 pg/ml αντιστοίχως) συγκριτικά με τους μάρτυρες (19,630 ± 8,093 pg/ml, p<0.001 και για τις 2 ομάδες). Επιπλέον, οι ασθενείς υπό δίαιτα είχαν υψηλότερες τιμές BDNF σε σχέση με τους ασθενείς που συμμετείχαν κατά τη διάγνωση τους, πριν δηλαδή την έναρξη της δίαιτας (28,860 ± 7,992 pg/ml έναντι 26,110 ± 8,204 αντίστοιχα, p<0.001). Οι ασθενείς, τόσο κατά τη διάγνωση, όσο και υπό δίαιτα, παρουσίασαν χαμηλότερα επίπεδα κορτιζόλης σιέλου (AUC: 100.89±41.96 μg/dl και 106.413±46.036μg/dl αντίστοιχα), συγκριτικά με τους μάρτυρες (AUC: 247.10±133.25 μg/dl, p<0.001 και για τις 2 ομάδες). Οι νεοδιαγνωσθέντες ασθενείς είχαν παρόμοιες τιμές κορτιζόλης ορού και σιέλου με τους ασθενείς υπό δίαιτα. Οι γονείς των ασθενών κατά τη διάγνωση της νόσου εμφάνιζαν μεγαλύτερη ψυχοπαθολογία από τους γονείς των μαρτύρων (βαθμολογία SCL-90R: 0.72 ± 0.49 έναντι 0.54 ± 0.58, p=0.016). Οι νεοδιαγνωσθέντες ασθενείς και οι μάρτυρες είχαν υψηλότερη βαθμολογία για το CDI συγκριτικά με τους ασθενείς υπό δίαιτα (8.2 ± 4.7 έναντι 5.5 ± 4.3, p=0.006 και 9.1 ± 6.1 έναντι 5.5 ± 4.3, p=0.012 αντίστοιχα). Οι ασθενείς κατά τη διάγνωση παρουσίασαν υψηλότερη βαθμολογία για τα εσωτερικευόμενα συμπτώματα του CBCL συγκριτικά με τους μάρτυρες (55.7 ± 10.3 έναντι 47.9 ± 15.4, p=0.007). Η παρουσία θετικού ορολογικού ελέγχου στους ασθενείς υπό δίαιτα συσχετίσθηκε με χαμηλότερη βαθμολογία στο CDI (θετικά έναντι αρνητικών αντισωμάτων: β=0.71, 95%ci: -1.37, -0.07, p-value=0.032). Συμπεράσματα: Παρατηρήθηκαν υψηλότερα επίπεδα BDNF στον ορό των ασθενών με κοιλιοκάκη συγκριτικά με τους μάρτυρες, εύρημα που πιθανόν αντικατοπτρίζει την προστατευτική δράση που ασκεί το BDNF έναντι της χρόνιας φλεγμονής του εντέρου ή του χρονίου stress από την ανάγκη συμμόρφωσης στη δίαιτα, ενώ αντίθετα, τα χαμηλά επίπεδα κορτιζόλης του σιέλου σε όλους τους ασθενείς με κοιλιοκάκη, ανεξαρτήτως δίαιτας, συγκριτικά με τους μάρτυρες ίσως υποδηλώνουν καταστολή του άξονα εγκεφάλου εντέρου.