Η εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου σε Άραβες ιστορικούς της πρώιμης και μέσης περιόδου

Abstract

The aim of this thesis is to present the image of Alexander the Great as represented in the universal or world histories of Arabic historiography from the 2nd Hijra / 8th A.D. to the 5th Hijra / 11th A.D. century.Firstly, I describe the context in which our Arabic historical texts were produced, their characteristics and purposes. Then, the narratives about Alexander the Great of each historian are analysed from a historico-philological point of view and compared in order to identify similarities and differences. These same narratives are also examined and compared with the corresponding ones in the Greek versions and the ancient translations of the Alexander Romance of Pseudo-Callisthenes in order to identify their relations or their differences. The comparative and historical-philological analysis is further applied to the letters that are included within the texts of the Arab historians. Next, I look into the question about the sources upon which the Arab historians drew their information in order to present Alexander the Great to their readers. Finally, I summarize the conclusions and present the image of Alexander as depicted by each one of the Arab historians.The Arabic narratives about Alexander the Great are based on materials that derive from varioussources. Such materials were either stories taken at some earlier stage from lost Arabic translations of the Alexander Romance of Pseudo-Callisthenes, or narratives about Alexander taken from someArabic translations of medieval Persian (pahlavī) and Syriac texts, or maxims drawn upon the wisdom literature, or legendary stories and comments on the verses of the Qur’an which speak about the mysterious person of the 'two-horned' one. Thus, the differences and similarities of the narratives of the Arab historiographers reflect the diversity of their sources and may as well be explained with reference to the purpose of each author. The personality and the exploits of Alexander the Great have raised admiration in the past. Most of the Arab historians present Alexander as a brilliant and invincible warrior, a distinguished tactician, a great military and political leader, a wise king, a seeker of wisdom and knowledge, a founder of cities and sometimes a messenger of God. Also, in some of our historians Alexander is persianized, since he is presented as the son of Darius, while at other times he is islamized and presented as a believer in the One God, and one who conquers the world for the glory of God. Furthermore, it appears that some of our Arabic texts present him as a model for imitation. In other words, Alexander the Great, who had left his traces in the traditions of the peoples of the East, was admired by the Arabs and thought of as being a great military and political leader, a tireless warrior, a world ruler, and a wise and exceptional man.

Στόχος της παρούσας διδακτορικής διατριβής αποτελεί η παρουσίαση της εικόνας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όπως αναπαρίσταται στις «οικουμενικές» ιστορίες των Αράβων ιστορικών από τον 2ο Εγίρας / 8ο μ.Χ. αιώνα ως τον 5ο Εγίρας / 11ο μ.Χ. αιώνα. Αρχικά, περιγράφω το ιστοριογραφικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γράφτηκαν τα υπό εξέταση αραβικά ιστορικά κείμενα, τα χαρακτηριστικά και ο σκοπός τους. Ακολούθως, συγκρίνονται μεταξύ τους οι διηγήσεις για τον Μέγα Αλέξανδρο και αναλύονται από ιστορικο-φιλολογική άποψη με στόχο να εντοπιστούν ομοιότητες και διαφορές στα κείμενα των Αράβων ιστορικών. Έπειτα, οι ίδιες αραβικές διηγήσεις εξετάζονται συγκριτικά με τις διασκευές και τις αρχαίες μεταφράσεις του μυθιστορήματος του Ψευδο-Καλλισθένη με στόχο να εντοπιστούν συγκεκριμένες συγγένειες ή αποκλίσεις. Η συγκριτική και ιστορικο-φιλολογική ανάλυση επεκτείνεται και στις επιστολές που απαντούν στα κείμενα των Αράβων ιστορικών. Ακολουθεί συζήτηση και διερεύνηση των πιθανών πηγών από τις οποίες άντλησαν τις πληροφορίες τους οι άραβες ιστοριογράφοι για να παρουσιάσουν στους αναγνώστες τους τον Μέγα Αλέξανδρο. Τέλος, με βάση την ανωτέρω διερεύνηση, συνοψίζονται τα συμπεράσματα και παρουσιάζεται η εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου σε καθέναν από τους ιστοριογράφους που εξετάσαμε.Η εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου που φιλοτεχνείται από τους άραβες ιστοριογράφους βασίζεται σευλικό που προέρχεται από ποικίλες πηγές, όπως αποσπάσματα από χαμένες αραβικές μεταφράσεις του έργου του Ψευδο-Καλλισθένη Βίος Αλεξάνδρου του Μακεδόνος και Πράξεις, διηγήσεις μεταφρασμένες στα Αραβικά από τη μεσαιωνική περσική (pahlavī) και συριακή παράδοση, διδάγματα από σοφιολογικά κείμενα, καθώς και θρυλικές ιστορίες και σχόλια στα εδάφια του Κορανίου για την ταυτότητα του ‘Δίκερου’. Οι διαφορές και οι ομοιότητες στις διηγήσεις των αράβων ιστοριογράφων αντανακλούν την ποικιλία των πηγών τους αλλά και τους στόχους του κάθε συγγραφέα. Η προσωπικότητα και τα κατορθώματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήγειραν θαυμασμό. Οι περισσότεροι από τους Άραβες ιστορικούς παρουσιάζουν τον Αλέξανδρο ως μεγαλοφυή και ανίκητο στρατηλάτη, μεγάλο και οξυδερκή πολιτικό ηγέτη, σοφό βασιλιά, αναζητητή της σοφίας και της γνώσης, ιδρυτή πόλεων και ενίοτε απεσταλμένο του Θεού. Επίσης, κάποτε περσοποιείται, αφού παρουσιάζεται ως υιός του Δαρείου, και άλλοτε εξισλαμίζεται, αφού παρουσιάζεται ως πιστός στον ένα Θεό και απεσταλμένος Του που κατακτά τον κόσμο προς δόξαν του ενός Θεού. Τονίζοντας αυτά τα χαρακτηριστικά, οι συγκεκριμένοι ιστορικοί τον παρουσιάζουν ως παράδειγμα προς μίμηση. Σε γενικές γραμμές, ο Μέγας Αλέξανδρος που είχε αφήσει τα ίχνη του στους λαούς της ανατολής, είναι και για τους Άραβες μια σπουδαία και ξεχωριστή φυσιογνωμία, ένας ακούραστος πολεμιστής, κοσμοκράτορας και πρότυπο μεγάλου πολιτικού ηγέτη.