Συμβολή στην τοπογραφία της βόρειας κλιτύος της Ακροπόλεως και της ευρύτερης περιοχής

Abstract

The subject of this Thesis is the topography of the north slope of the Acropolis and a wider area stretching to the north banks of the Eridanos river (modern Kolokotronis street), from the Archaic to the beginning of the Late Roman Period. The archaeological material from this area is very fragmentary and scattered, a fact that makes difficult its collection and study. In order to cope with this matter, I have scrutinized a large number of old and recent publications, a work that produced a catalogue of 207 excavated sites and approximately 1100 portable finds (vol. B); the collected data were projected on 34 maps, a process that allowed associations among seemingly incoherent finds. The main part of the dissertation (vol. A) consists of five chapters. After a survey of the previous fieldwork and scholarship (chap. I), I have investigated the ways in which the human activity, combined with several environmental factors, contributed to the transformation of the landscape (chap. II). The aim of the third chapter is to thoroughly investigate a number of fundamental topographical issues, namely: the character of the Diogeneion, its relation to the Ptolemaion and its alleged location (III.1); monuments and sites with central position in the administration of ancient Athens, such as the Prytaneion, Archaia Agora and the Hellenistic Law Courts (III.2); several shrines and cult-places, dedicated to Aglauros, the Dioscuri, Theseus, Hero Iatros, Zeus Teleios and Zeus Olympios, Apollo Agyieus and Cybele; smaller sections are devoted to the study of the houses (III.4), shops and workshops (III.5) and the means of water supply (III.6). A factor that determined the archaeological character of this area was the construction of the Late Roman Fortification wall in the late 3rd century AD. Its building material consisted in its entity of reused spolia, which were drawn from several parts of the city. After the Wall had lost its defensive role, several of its sections were demolished and its material dispersed to the wider area. In the fourth chapter I investigate this phenomenon, focusing on inscribed stones. I have tried to identify which stones were used as building material of the Late Roman Fortification and to define several quantitative and qualitative parameters of this material, including its sources and distribution. The aim of the fifth chapter is to trace the urban evolution of the area from the 7th c. BC to the Herulian sack. This section contains a concise synthesis, which is largely based upon the conclusions of the previous chapters.

Αντικείμενο της διατριβής αποτελεί η ιστορική τοπογραφία της βόρειας κλιτύος της Ακροπόλεως και μιας ευρύτερης περιοχής, που φτάνει έως τις βόρειες όχθες του Ηριδανού (περίπου σημερινή οδός Κολοκοτρώνη), από τους αρχαϊκούς χρόνους έως την επαύριον της καταστροφής της πόλης από τους Ερούλους. Η περιοχή αυτή είχε κεντρική θέση στο άστυ των Αθηνών, αλλά τη μελέτη της καθιστά δύσκολη η κατάτμηση και μεγάλη διασπορά της αρχαιολογικής πληροφορίας. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού ελέγχθηκε και αποδελτιώθηκε μεγάλος αριθμός παλαιών και νέων δημοσιευμάτων και καταρτίστηκε κατάλογος 207 ανεσκαμμένων θέσεων και 1100 περ. κινητών ευρημάτων (τόμος Β΄). Η αποτύπωση των στοιχείων αυτών σε 34 χάρτες επέτρεψε την πραγματοποίηση συσχετισμών ανάμεσα σε φαινομενικά ασύνδετα ευρήματα. Το κύριο μέρος της διατριβής (τόμος Α΄) απαρτίζεται από πέντε συνθετικά κεφάλαια. Αφού σκιαγραφούνται οι κυριότεροι σταθμοί της παλαιότερης έρευνας (κεφ. Ι), εξετάζονται οι τρόποι με τους οποίους διάφοροι περιβαλλοντικοί παράγοντες σε συνδυασμό με την ανθρώπινη δραστηριότητα συνέβαλαν στη διαμόρφωση της γεωμορφολογίας της περιοχής (κεφ. ΙΙ). Στο τρίτο κεφάλαιο ερευνώνται σε βάθος διάφορα ειδικά ζητήματα, ανάμεσα στα οποία η ταυτότητα του Διογενείου και η σχέση του με το Πτολεμαίον (κεφ. ΙΙΙ.1), εξετάζονται μνημεία και άλλοι χώροι με κεντρική θέση στην πολιτική και τη διοίκηση των Αρχαίων Αθηνών, όπως το Πρυτανείον, η ἀρχαία ἀγορὰ και τα ελληνιστικά δικαστήρια (ΙΙΙ.2), διάφορα ιερά και άλλοι χώροι λατρείας (ΙΙΙ.3· τέμενος Αγλαύρου, Ανάκειον, Θησείον, ιερόν Ήρωος Ιατρού, Ζευς Τέλειος, Ολύμπιος Ζευς, Απόλλων Αγυιεύς και Κυβέλη), οι οικιστικές ζώνες (ΙΙΙ.4), τα λείψανα εργαστηρίων και καταστημάτων (ΙΙΙ.5) και τα υδραυλικά έργα (ΙΙΙ.6). Ένας παράγοντας που συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση της αρχαιολογικής φυσιογνωμίας της περιοχής αποτέλεσε η κατασκευή του υστερορρωμαϊκού οχυρωματικού περιβόλου στον προχωρημένο 3ο αι. μ.Χ. Οι λίθοι που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του προήλθαν στο σύνολό τους από παλαιότερα μνημεία, που βρίσκονταν σε μεγαλύτερη ή μικρότερη απόσταση από το τείχος. Όταν ο περίβολος έχασε την αμυντική του λειτουργία, τμήματά του λιθολογήθηκαν και το υλικό του διεσπάρη στην ευρύτερη περιοχή. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται απόπειρα να μελετηθεί συστηματικά το φαινόμενο αυτό και να προσδιοριστεί πόσοι και ποιοι ενεπίγραφοι λίθοι είχαν ενσωματωθεί στην οχύρωση, ποιες υπήρξαν οι κύριες πηγές τους και πώς επιμερίζονται αυτοί στο τείχος. Στο πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο γίνεται σύνθεση των τοπογραφικών δεδομένων κατά εποχές και σκιαγραφείται η πολεοδομική εξέλιξη της περιοχής από τους αρχαϊκούς χρόνους έως την αρχή της υστερορρωμαϊκής περιόδου.