Το μοτίβο της ασυλίας στην αρχαία ελληνική τραγωδία και η αποτύπωσή του στην αγγειογραφία της κλασικής εποχής

Abstract

The thesis aims to enrich our knowledge about the evolution of the institution of supplication in classical Greece and to contribute to the recovery of part of the lost spectacle of drama. It also aims at the understanding of the relationship between myth, text and image and of the use, the dissemination and the role of vases depicting tragic scenes. The originality of this study lies in the interdisciplinary approach of the tragic supplication scenes in the light of literary, theatrological and archaeological data. Episodes of supplication at the altar (asylia) are studied on the basis of the surviving ancient Greek drama texts, the literary evidence and the imagery on red-figure vases of Attic, South-Italian and Sicilian provenance. The dissertation starts by examining how the Greek tragedians approach the ancient and well-known myths in a distinctly different way by introducing the supplication pattern, which becomes a structural drama element connected with historical events of the time and serving political purposes of the Athenian hegemony; the pattern was used as an opportunity to develop reflections on important moral issues and to highlight humanitarian values. At the same time, the implicit stage indications and the possible stage presentation of the scenes are explored. Secondly, the study examines the relation between tragedy and red-figure vase-paintings considered to reflect tragic episodes of asylia. Although vase-paintings are not paintings of performances, in certain cases they may point to a dramatic performance. The interpretation of these pictorial representations and the examination of their typology can substantiate a relation to the drama and prove an interaction between theater and visual art.

Η διατριβή στοχεύει να συνεισφέρει στον εμπλουτισμό των γνώσεών μας σχετικά με τον θεσμό της ασυλίας στην κλασική Ελλάδα και τη λειτουργία του ως δραματικού μοτίβου στην αρχαία ελληνική τραγωδία του 5ου αι. π.Χ. Παράλληλα αποσκοπεί στην κατανόηση της σχέσης μεταξύ μύθου, κειμένου και εικόνας και διερευνά το ερώτημα αν και κατά πόσον η μελέτη της αγγειογραφίας μπορεί να συμβάλει στην ανάκτηση μέρους του χαμένου θεάματος του αττικού δράματος. Μελετώνται τέσσερα ακέραια σωζόμενα δράματα ικεσίας στα οποία η πλοκή δομείται γύρω από το μοτίβο ασυλίας (Altarmotiv): Αισχύλου Ἱκέτιδες και Εὐμενίδες, Σοφοκλέους Οἰδίπους ἐπί Κολωνῷ, Ευριπίδου Ἡρακλεῖδαι. Συγχρόνως εξετάζονται οι σκηνές ασυλίας της ερυθρόμορφης αγγειογραφίας που έχουν συνδεθεί στη βιβλιογραφία με τα παραπάνω δράματα. Συμπληρωματικά, μελετώνται δύο αποσπασματικά σωζόμενες τραγωδίες του Ευριπίδη, η Ἀλκμήνη και ο Τήλεφος: με βάση τα σωζόμενα αποσπάσματα, τη μυθολογική παράδοση, τις φιλολογικές μαρτυρίες και το αγγειογραφικό υλικό επιχειρείται να δοθεί απάντηση στο ερώτημα αν το μοτίβο ασυλίας αποτελούσε στις τραγωδίες αυτές ένα στοιχείο της δράσης και κατά πόσον η εικονογραφική μαρτυρία μπορεί να συντελέσει στην ανασύνθεση της πλοκής τους. Το αγγειολογικό υλικό που εξετάζεται χρονολογείται από τα μέσα περίπου του 5ου αι. π.Χ. μέχρι τα τέλη του 4ου αι. π.Χ. Πρόκειται για ερυθρόμορφα αγγεία των αττικών εργαστηρίων και των εργαστηρίων της Κάτω Ιταλίας και Σικελίας. Με δεδομένο ότι οι σκηνές ασυλίας «τραγικής έμπνευσης» αποτελούσαν δημοφιλές διακοσμητικό μοτίβο της ερυθρόμορφης αγγειογραφίας στη Μεγάλη Ελλάδα και τη Σικελία του 4ου αι. π.Χ., συγκεντρώνονται στοιχεία για την κατανόηση της σχέσης των Ελλήνων αλλά και των μη ελληνικών πληθυσμών της Δύσης με το αττικό δράμα. Η έρευνα βασίστηκε στα κείμενα των σωζόμενων δραμάτων, σε μαρτυρίες αρχαίων πηγών, στο αγγειογραφικό αρχαιολογικό υλικό, καθώς και στη βιβλιογραφία που εστιάζει στη λειτουργία του μοτίβου ασυλίας ως δομικού στοιχείου της τραγωδίας και στην πολιτική, κοινωνική και ανθρωπολογική διάσταση του θεσμού της ικεσίας – ασυλίας στην αρχαία Ελλάδα. Η πρωτοτυπία της έρευνας έγκειται στη διεπιστημονική προσέγγιση των τραγικών σκηνών ασυλίας από φιλολογική, θεατρολογική και αρχαιολογική σκοπιά.