Πρόδρομες μορφές ασκητικών κοινοτήτων και μοναχισμός στη χερσόνησο του Σινά: ιστορική και κοινωνιολογική προσέγγιση

Abstract

Precursory forms of ascetic communities and monasticism in Sinai Peninsula(Historical and sociological approach)The aim of this dissertation is to approach in historical terms as well as to study in terms of sociology the ascetic phenomenon of a quite distinctive formation and organizational operation of a pilot way of ascetism in one of the major and ancient monastic centers. The origins of this center date back to the first period of christianism and it evolved in a spiritual and also cultural manner in the south peninsula of Sinai during the first seven centuries, continuing this ancient tradition to our days. The anchorite groups of Essaioi and Therapeutai, acting as precursor ascetic communities of the pre-Christian (2nd century B.C.) and early-Christian period following a life of total abstinence, through the historical and social life, bequeathed their traces in the wider area of the east Mediterranean. Due to the fact that we have to do with anchorite groups of religious character that originated from Judean communities, it makes sense that part of their folk and religious practices was inscribed in the “common collective imagery” of the neighboring communities. These preliminary elements were probably considered as a kind of reinterpretation on behalf of the succeeding communities of Christian faith. The later monastic communities, strongly influenced by the Mosaic law as well as from the Judaic religious heritage, managed to complete the incomplete and sometimes vague message of the salvation of the human kind, which was expressed till then through a series of allegorical prophecies. The formation of the first monastical community in Sinai, which still remains one of the main, distinctive and symbolical representatives of the Christian monastic life, played a role of major significance to this direction. This has to do with the fact that even from its start the Sinaitic model constitutes the pure ascetic model, based on the teachings of the New Testament. It is a model that grows out from the ancient spiritual root which lies deep in the ground, where the law of the Old Testament was delivered by the “ancient Israel”. The Sinai is a place that incarnates the authentic way of ascetic life and also holds a prominent position as it is the place where the revelation of the Holy Testament, comes true through its escalating completion, a revelation that refers to the connection among God, Man and the World. The Sinaitic monastic way of life is nothing but the hopeful expression of the rise of a brand new ascetic way of life, determined by an open world view model as well as by the teaching for love to “all the nations”. This way of life is reinterpreted as an innovative way of ascetic life and as a cultural indicator, focusing on values such as a)a distinctive moderate identity characterized by a supportive and protective role towards the orthodox truths of faith b) a charitable behavior that embraces all those who need it c) a cultural role through which it raised to the status of a safeguard of Christian art as well as of the ancient manuscripts. In particular the recent theories and interpretations about the ancient model of the early monasticism in Sinai tend to conclude to the fact that we have to do with the case of a “precursory ascetic civilization”

Πρόδρομες μορφές ἀσκητικῶν κοινοτήτων καί μοναχισμός στή χερσόνησο τοῦ Σινᾶ(Ἱστορική καί κοινωνιολογική προσέγγιση)Ὁ σκοπός τῆς ἔρευνας τῆς παρούσας διατριβῆς εἶναι νά προσεγγισθεῖ ἱστορικά καί νά ἐρευνηθεῖ κοινωνιολογικά τό ἀσκητικό φαινόμενο μίας ἰδιότυπης σχηματοποίησης καί ὀργανωτικῆς λειτουργίας ἑνός πιλοτικοῦ τρόπου ἄσκησης σέ ἕνα ἀρχέγονο μοναστικό κέντρο, τό ὁποῖο ἀπό τήν ἐμφάνιση τοῦ χριστιανισμοῦ δραστηριοποιήθηκε πνευματικά καί πολιτιστικά στή νότια χερσόνησο τοῦ Σινᾶ κατά τούς πρώτους ἑπτά αἰῶνες καί συνέχισε ἀδιάλειπτα μέχρι τίς ἡμέρες μας. Οἱ ἀναχωρητικές ὁμάδες τῶν Ἐσσαίων καί τῶν Θεραπευτῶν, ὡς πρόδρομες μεσοδιαθηκικές ἀσκητικές κοινότητες τῆς προχριστιανικῆς (ἀρχές 2ου αἰ. π.Χ) καί πρωτοχριστιανικῆς περιόδου μέ ἐξαιρετικά ἐγκρατευτική ζωή, μέσα ἀπό τά ἱστορικά καί κοινωνικά περάσματά τους ἄφησαν διάσπαρτα πολιτισμικά ἴχνη στήν εὐρύτερη περιοχή τῆς ἀνατολικῆς πλευρᾶς τῆς Μεσογείου. Ἐπειδή πρόκειται γιά ἀναχωρητικές ὁμάδες θρησκευτικοῦ τύπου πού προέρχονται ἀπό Ἰουδαϊκές κοινότητες θεωρεῖται φυσκό, μερικά κατάλοιπα ἀπό τίς λαογραφικές καί λατρευτικές συνήθειές τους νά καταγράφηκαν φαινομενολογικά στό «συλλογικό ἀσυνείδητο» τοῦ ἀσκητικοῦ τρόπου ζωῆς τῶν γειτονικῶν τόπων. Τά ἀρχέγονα αὐτά στοιχεῖα πιθανόν προσλήφθηκαν γιά ἐπανερμηνευτική θεώρηση ἀπό τίς ἑπόμενες κοινότητες τῆς χριστιανικῆς πίστης. Τά ὑστερότερα κοινοβιακά σχήματα -μέ ἱστορικές καταγωγές καί πνευματικές καταβολές ἀπό τήν ἀρχαία ἐπίδραση τοῦ πνεύματος τοῦ Μωσαϊκοῦ Νόμου καί τήν προγονική Ἰουδαϊκή λατρεία- συμπλήρωσαν καί ὁλοκλήρωσαν τό μέχρι τότε ἐλλιπές καί μέ ἀλληγορικές προφητεῖες δυσδιάκριτο μήνυμα σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπινου γένους. Πρός τή νέα αὐτή χριστοκεντρική ἐξέλιξη συνέβαλε καθοριστικά ὁ ἀσκητικός σχηματισμός τῆς ὁμάδας τῶν Σιναϊτῶν πατέρων, ὁ ὁποῖος ἀπό τήν πρώιμη ἐμφάνισή του ἕως σήμερα παραμένει ἀπό τούς ξεχωριστούς συμβολικούς ἐκπροσώπους τοῦ χριστιανικοῦ μοναχισμοῦ. Καί αὐτό συμβαίνει, ἐπειδή ἀπό τήν ἀρχή τό σιναϊτικό μοντέλο βιώνεται πιλοτικά ὡς καινοδιαθηκικό ἀσκητικό μοντέλο, τό ὁποῖο ὡς γνήσιο φυτό βλασταίνει ἀπό τήν ἴδια ἀρχαία πνευματική ρίζα πού βρίσκεται βυθισμένη στό ἴδιο τοπόσημο ἀπό ὅπου καί παρέλαβε τόν Νόμο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ὁ «παλαιὸς Ἰσραήλ». Τό Σινᾶ εἶναι μοναδικός τόπος καί αὐθεντικός τρόπος ἀσκητικῆς ζωῆς, ὅπου πρωταγωνιστεῖ φυσικά, ἀλλά καί προβάλλει μέ μεταφυσική ἐπάρκεια ἡ κλιμακωτή συμπλήρωση καί σφαιρική ὁλοκλήρωση τῆς ἀποκαλυπτικῆς θεώρησης τῆς Ἁγίας Γραφῆς γιά τή σχέση Θεοῦ, Ἀνθρώπου καί Κτίσης στήν παγκόσμια ἱστορία. Ὁ σιναϊτικός μοναχισμός, ὡς ἐλπιδοφόρος ἐκφραστής τῆς ἀνατολῆς ἑνός νέου ἀσκητικοῦ τρόπου ζωῆς, μέ ἀνοικτή κοσμοθεωριακή στάση καί ἐλεύθερη διδαχή γιά ἀνυπόκριτη ἀγάπη πρός «πάντα τὰ ἔθνη», ἐπανερμηνευόμενος ὡς καινοτόμος τρόπος ἀσκητικῆς πολιτείας καί πολιτισμικό μέγεθος οἰκουμενικῆς ἐμβέλειας προσφέρει πολλά ἀξιακά ἀγαθά, τά ὁποῖα ἀναδεικνύουν: α) μία ξεχωριστή ἐγκρατευτική ταυτότητα μέ χαρακτηριστικά γνήσιας ὑποστηρικτικῆς καί προστατευτικῆς στάσης ἔναντι τῶν ὀρθόδοξων ἀληθειῶν τῆς πίστης, β) μία φιλάνθρωπη στάση ποικίλης βοήθειας πρός κάθε εὑρισκόμενο ἐν ἀνάγκαις ἀδελφό, καί γ) μία πολιτισμική μέριμνα καί φροντίδα πού τόν κατέστησαν διεθνῆ πολιτιστικό φάρο καί μοναδικό θησαυροφυλάκειο ἀρχαίων χειρογράφων καί ἐκκλησιαστικῆς τέχνης. Συγκεκριμένα, οἱ νεότερες ἑρμηνεῖες γιά τό ἀρχαῖο μοντέλο τοῦ πρώιμου σιναϊτικοῦ μοναχισμοῦ, συγκλίνουν πρός τήν ἄποψη ὅτι πρόκειται γιά τή σχηματική περίπτωση ἑνός «ἀρχέγονου ἀσκητικοῦ πολιτισμοῦ».