Το αρχαίο φρούριο των Αιγοσθένων: ζητήματα τυπολογίας, μορφολογίας και οικοδομικής της οχύρωσης του 4ου π.Χ. αιώνος

Abstract

The fortress of Aigosthena is built in the homonymous bay (current Porto Germeno) of the Corinthian Gulf, on a rocky part of the corresponding valley. The rock that rises gradually east to a distance of 450 meters from the sea, leads to acne with altitude up to 48m, after which the ground is lowered sharply. In this edge stands the eastern side of the fortress, length ~200m, comprising four towers and parts of the wall. The northern wall preserved only in some places, also contained towers, of which the western is located within the sea and some others in intermediate positions. Less clear is the form of the south side of the fortress. Finally, a partition west wall separated the fortress in the eastern part, or citadel, (width ~100m), and in the western part, or lower town. The construction of walls and towers is of stone masonry, preserved in places to a great height, despite the known seismicity of the region. This architectural study of the ancient fortress, is based on the method of comparative analysis, commonly used by researchers who are unable to carry out excavations. This, like most works of its kind, includes a literature survey, field research and research in archives.Under the general title "Findings-Conclusions" the study summarizes the historical-topographical survey of Megarida and its defensive network of fortifications. Then it evaluates the importance of the fortress of Aigosthena and suggests 306 BC as terminus ante quem for its construction. It notes the unified design and construction of the citadel and the northern wall and supports the opinion that the southern wall, even if not preserved, or remained unfinished, must necessarily have been part of the original plan. It also notes the finding of the initial number of towers in the Citadel (8) and the northern wall (9, except the NW tower of the citadel). The wall-walk of the eastern wall of the citadel is discontinued at the position of the second northern tower. Furthermore, the identified metric units used for the construction of towers, walls, parapets, battlements, openings and pediments are commented. It is observed that the architectural design, in response to integer ft., was calculated relative to the level of the wall-walk, while lower or higher, the prices of this differ due to the inclination of the surfaces of masonry. The findings concerning the floors of the towers and the separate access to each are commented, as well as the construction of the fortress in separate sections, containing one tower and the wall extending either to the left of the tower (east wall), or to its right (northern wall). As to the structural system, a regular structure of the walls of the citadel as well as in the westernmost part of the northern wall, is concluded. The rest part of the northern wall was longer, and therefore had only external stonework with a rear sloping mound for support.In the end, a very short appendix comments on the patina observed on the surfaces of the stones. The natural phenomenon of patina is sometimes very useful criterion when trying to identify the initial position and orientation of fallen stones.

Το φρούριο των Αιγοσθένων, είναι παραθαλάσσιο, κτισμένο στον ομώνυμο όρμο (σημερινό Πόρτο Γερμενό) του Κορινθιακού Κόλπου, σε βραχώδη έξαρση της αντίστοιχης κοιλάδας. Η έξαρση αυτή υψώνεται προοδευτικά προς ανατολάς έως αποστάσεως 450 μέτρων από την θάλασσα, απολήγουσα σε ακμή με υψόμετρο έως 48μ, μετά από την οποία το έδαφος χαμηλώνει απότομα. Σε αυτήν την ακμή στέκει η ανατολική πλευρά του φρουρίου, μήκους ~200μ, περιέχουσα τέσσερις πύργους και τα μεταξύ αυτών τμήματα του τείχους για τα οποία τίθενται ζητήματα σχεδιασμού και αρχικής μορφής. Το βόρειο τείχος σωζόμενο μόνον κατά θέσεις περιείχε επίσης πύργους, εκ των οποίων ο δυτικότερος εντοπίζεται εντός της θάλασσας και κάποιοι άλλοι σε ενδιάμεσες θέσεις. Λιγότερο σαφής είναι η μορφή της νότιας πλευράς του φρουρίου. Τέλος, ένα διατείχισμα χώριζε το φρούριο σε ανατολικό μέρος, ή ακρόπολη, πλάτους εκατό σχεδόν μέτρων, και σε δυτικό μέρος, ή κάτω πόλη. Η κατασκευή τειχών και πύργων είναι ολόλιθη, σωζόμενη κατά θέσεις σε πολύ μεγάλο ύψος, παρά την γνωστή σεισμικότητα της περιοχής.Η εργασία στηρίζεται στη μέθοδο της συγκριτικής ανάλυσης, στην οποία καταφεύγουν οι ερευνητές που δεν έχουν τη δυνατότητα διενέργειας ανασκαφών.Η παρούσα, όπως οι περισσότερες εργασίες του είδους της, περιλαμβάνει έρευνα βιβλιογραφική, έρευνα πεδίου (επιτόπια έρευνα) και έρευνα αρχείων.Υπό τον γενικό τίτλο: “Διαπιστώσεις- Συμπεράσματα”, συνοψίζονται η ιστορική-τοπογραφική έρευνα της Μεγαρίδος και η αμυντική οργάνωσή της μέσω δικτύου οχυρωματικών έργων. Ακολούθως αποτιμάται η ιδιαίτερη σημασία του φρουρίου των Αιγοσθένων και συνοψίζεται η προ του έτους 306 π.Χ. χρονολόγηση. Διαπιστώνεται το ενιαίον του σχεδιασμού και της κατασκευής ακροπόλεως και βορείου τείχους και υποστηρίζεται η γνώμη ότι το νότιο τείχος, έστω και μη σωζόμενο, ή μη περατωθέν, πρέπει απαραιτήτως να είχε αποτελέσει μέρος του αρχικού σχεδίου. Ακολούθως συνοψίζεται το συμπέρασμα περί αρχικού αριθμού πύργων στην ακρόπολη (8) και το βόρειο τείχος (9, πλην του ΒΔ πύργου της ακροπόλεως). Ως προς τον περίδρομο του ανατολικού τείχους της ακροπόλεως σημειώνεται η ασυνέχειά του στη θέση του δεύτερου από Β πύργου. Ακολούθως συνοψίζονται τα διαπιστωμένα μετρικά στοιχεία πύργων, λιθοδομών, στηθαίων, επάλξεων, ανοιγμάτων και αετωμάτων. Παρατηρείται ότι οι διατάσεις σχεδιασμού, ανταποκρινόμενες σε ακέραιο αριθμό ποδών, έπρεπε να έχουν υπολογισθεί ως προς τη στάθμη περιδρόμου, ενώ χαμηλότερα ή υψηλότερα, οι τιμές αυτών θα διέφεραν λόγω της κλίσεως των επιφανειών των λιθοδομών. Επίσης συνοψίζονται τα σχετικά με τους ορόφους των πύργων και τις ιδιαίτερες προσπελάσεις ενός εκάστου. Σχολιάζεται η αιτιότητα της δομής κατά αυτόνομα τμήματα, περιέχοντα πύργο και μεταπύργιο, εκτεινόμενο είτε στα αριστερά του πύργου (ανατολικό τείχος), στα δεξιά αυτού (βόρειο τείχος).Ως προς το δομικό σύστημα, συμπεραίνεται κανονική δομή τειχών στην ακρόπολη και το δυτικότερο μέρος του βορείου τείχους, του οποίου το λοιπόν και μακρότερο μέρος είχε μόνον εξωτερική λιθοδομή με όπισθεν αυτής επικλινές ανάχωμα. Σχολιάζεται επίσης η συστηματική εμφάνιση των διατόνων λίθων σε ορισμένες εκ των λιθοδομών.Ακολουθεί ένα συντομότατο παράρτημα περί πάτινας των επιφανειών των λίθων, Το φυσικό φαινόμενο της πάτινας αποτελεί ενίοτε χρησιμότατο κριτήριο κατά την προσπάθεια εύρεσης της αρχικής θέσεως και του προσανατολισμού των καταπεσόντων και των διασπάρτων λίθων.