Γεωγραφικά πρότυπα και θεωρίες του διακοινοτικού χώρου στη νεολιθική Θεσσαλία

Abstract

An intensive Archaeological survey was conducted in the area around the Neolithic settlements of Almyros plain, in Southeastern Magnesia. The aim was to record the Neolithic material remains found scattered outside the settlements in the area between them. The methodology used was based on the existing practice of the archaeological surveys in Greece with the addition of new technology, specifically GPS devices and PDA computers, to facilitate full digital recording of data on the field at the time of the survey. Then the data was processed with the use of GIS. The results were interesting and are extensively discussed in order to determine the existence of a pattern in the distribution of the material remains and also set the framework for the interpretation of the processes that have led to such a distribution

Ο ορισμός της έννοιας του χώρου είναι μία αρκετά πολύπλοκη και δύσκολη διαδικασία, όσο και αν σε πρώτη εντύπωση φαίνεται απλό και εύκολο. Επιχειρείται, καταρχήν, η παρουσίαση των σημαντικότερων θεωρητικών απόψεων που διατυπώθηκαν τα τελευταία εκατό χρόνια σχετικά με το χώρο και τη μελέτη του, σε μια προσπάθεια να ενταχθεί στη συνέχεια μέσα σε αυτό το θεωρητικό πλαίσιο η ιστορική εξέλιξη των ερευνών για τη Νεολιθική Εποχή στη Θεσσαλία το ίδιο χρονικό διάστημα. Ο "οικισμός" θεωρήθηκε εξ' αρχής από την έρευνα βασικό στοιχείο της νεολιθικής παρουσίας στο Θεσσαλικό χώρο και ταυτίστηκε εύκολα με την εικόνα του χαμηλού γήλοφου, του χωμάτινου δηλαδή εξάρματος με συγκεκριμένα όρια, που προβάλει μέσα στον επίπεδο θεσσαλικό κάμπο και που στο τοπικό λεξιλόγιο ονομάζεται "μαγούλα". Σήμερα είναι γνωστό ότι η συγκεκριμένη μορφή οικισμού δεν είναι η μοναδική, εφόσον πλέον έχουν εντοπισθεί οικισμοί με οριζόντια ανάπτυξη στο χώρο, διατηρώντας χαμηλή ή και μηδενική υψομετρική διαφορά από τη γύρω περιοχή. Σε κάθε περίπτωση πάντως, μεταξύ γειτονικών οικισμών μεσολαβεί κάποιος χώρος, ο οποίος γενικά αναφέρεται ως "διακοινοτικός". Πρόκειται για ζωτικό χώρο, όπου αναπτύσσονταν καίριες δραστηριότητες των ανθρώπων της εποχής, αφήνοντας ίχνη και σημάδια που ενδεχομένως διασώζονται έως τις μέρες μας. Η εντατική επιφανειακή έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην περιοχή γύρω από τους οικισμούς της πεδιάδας του Αλμυρού, στη νοτιοανατολική Μαγνησία, αποσκοπούσε στην καταγραφή και στην πρώτη προσπάθεια ερμηνείας των υλικών καταλοίπων της νεολιθικής περιόδου που εντοπίστηκαν εκτός οικισμών σε αυτό τον "ενδιάμεσο" χώρο. Η μεθοδολογία που αναπτύχθηκε βασίστηκε στην ήδη υπάρχουσα πρακτική των αρχαιολογικών εντατικών επιφανειακών ερευνών με προσθήκες που αποσκοπούσαν στην πλήρη εκμετάλλευση των νέων τεχνολογιών και ειδικότερα των φορητών συσκευών προσδιορισμού του γεωγραφικού στίγματος (GPS) σε συνδυασμό με τους υπολογιστές παλάμης (PDA) και την πλήρη ηλεκτρονική καταγραφή των δεδομένων στο πεδίο ταυτόχρονα με την εξέλιξη της έρευνας. Η επεξεργασία των δεδομένων έγινε με τη χρήση Συστήματος Γεωγραφικών Πληροφοριών (GIS) που αναπτύχθηκε ειδικά για την περίπτωση. Τα αποτελέσματα υπήρξαν ενδιαφέροντα και συζητούνται εκτενώς, προκειμένου να εξετασθεί η ύπαρξη προτύπων στην κατανομή των υλικών καταλοίπων, αλλά και για να προσδιοριστεί το πεδίο μέσα στο οποίο μπορούν να αναζητηθούν ερμηνείες σχετικά με τις διαδικασίες που συνέβαλαν σε αυτή την διασπορά των αντικειμένων. Η μετατόπιση στο κέντρο του ερευνητικού ενδιαφέροντος ενός χώρου, που θεωρούνταν "κενός" ή και "αδιάφορος" αρχαιολογικά, αποτελεί μία πρόκληση για τη διενέργεια ακόμα πιο εξειδικευμένων ερευνών, αλλά και συμβάλει σε μια νέα θεώρηση της έννοιας του χώρου γενικότερα, ενοποιώντας αυτό που συνήθως απεικονίζεται ως μια σειρά κουκίδων στο χάρτη.