Υπoδείγματα τιμών για την ελληνική οικονομία

Abstract

The process, the mechanisms and the particular characteristics of price transmission in various sectors of economic activity are a field of continuous academic study as they have significant social impacts. Prices are the main mechanism linking the different levels of the vertical supply chain and therefore the understanding of transmission and adjustment process from producer prices to retail prices provides significant information on how effectively markets operate. In the international literature the issue of asymmetric price transmission is associated with imperfections in the way markets are organized. Asymmetry occurs in the transmission from producer prices or wholesale prices at the retail prices paid by the consumer. The way in which prices are transmitted depends on the form of market structure, the peculiarities of each sector and each good.The main purpose of the doctoral thesis is the empirical investigation of the existence of asymmetric adjustment in retail unleaded gasoline prices and main sub-categories of foods (dairy, meat, cereals, fruits and vegetables) in relation to their long-term equilibrium level. The dissertation attempts to contribute to the existing literature on the Greek fuel and food market.This thesis consists of five chapters. Chapter 1 is the introduction where the main purpose of the thesis and its structure are presented. Chapters 2, 3 and 4 are written in such a way that they can also read as autonomous chapters and Chapter 5 summarizes the main conclusions of the thesis. The econometric methodology applied in the thesis includes models for testing the asymmetric transmission of prices based on the methodology of cointegration. In particular, two econometric techniques are applied: the standard Asymmetric Error Correction Model (AECM) proposed by Cramon-Taubadel (1998) and Granger Lee (1989) and the ECM with TAR (threshold) cointegration proposed by Enders and Granger (1998) and Enders and Siklos (2001). The empirical investigation includes three main stages: (1) test of cointegration existence, in other words the identification of a long-term relationship between retail prices and producer prices; (2) test of the asymmetric autoregressive adjustment of deviations from an estimated consistent threshold; and (3) test for the existence of asymmetric speed of adjustment of retail prices to their long-term equilibrium level given the consistent threshold. More specifically:Chapter 2 presents the theoretical interpretations of asymmetric price transmission and provides an overview of the main econometric models developed in the literature to empirically investigate price adjustment asymmetries. The most important causes for the existence of asymmetric price transmission according to the international literature are the degree of monopoly power of companies that leads to secret agreements (collusions), adjustment costs, state regulations, asymmetric information and policy management of inventories. Before the theory of cointegration, Houck's model (1977) was the most popular model. After the cointegration theory, the most popular models are the standard Asymmetric Error Correction Model (AECM) developed by Granger Lee (1989) and the ECM with TAR (threshold) cointegration error correction model developed by Enders and Granger (1998) and Enders and Siklos (2001). The ECM with TAR model is considered to be statically more reliable model and for this reason is the main econometric model in the empirical investigation to examine the asymmetric adjustment of retail prices for gasoline and the main sub-categories of foods in Chapters 3 and 4 of the thesis, respectively.Chapter 3 attempts to address the question of whether there is an asymmetric adjustment of retail gasoline prices to their long-term equilibrium given the changes in the international oil price. The sample of observations covers the period from January 2005 to February 2015 at weekly frequency. The analysis is divided into two distinct periods: before (Period A’) and after (Period B’) the 1st Financial Assistance Facility Agreement (May 2010). The results are very much interesting: The results in Period A' provide strong evidence of the existence of asymmetry in the adjustment of retail gasoline prices to changes of international oil prices. The retail prices move faster upwards when they have to converge to their long-term equilibrium level, while they adjust at a slower downward speed when they have to be reduced. The finding of asymmetry is probably linked to the oligopolistic structure of the Greek fuel market. This type of asymmetry works to the benefit of sellers and reveals a business strategy whereby gasoline sellers seek to increase their profit margins by delaying lowering gasoline retail prices when the international oil price falls but run to increase them, when the international price of oil rises. In contrast, during Period B’ the results indicate a symmetry in the speed of adjustment of retail prices of gasoline to their long-term equilibrium. The symmetrical adjustment of prices after May 2010 may be due to two reasons: Firstly, serious efforts have been made to make the Greek fuel market more competitive by taking structural measures in the context of the implementation of the Financial Assistance Facility Agreement. Secondly, there has been a significant reduction in consumer purchasing power, which has increased the motivation of consumers to search for cheaper fuel stations.Chapter 4 attempts to investigate empirically the existence of asymmetry in the retail prices of a group of major categories of foods: cereals, dairy, meat, fruits and vegetables in relation to their long-term equilibrium, following changes in producer prices. The data are monthly and covers the period from January 2000 to June 2016. Empirical findings support the existence of an autoregressive threshold cointegration for each of the major food categories. The results provide evidence that cereals and meat retail prices are adjusted more quickly when they are below their equilibrium level than when they are above, suggesting an asymmetric adjustment. On the other hand, for dairy, fruits and vegetables, the hypothesis of symmetry cannot be rejected. Also, the estimation of the profit margins for each of the individual food categories reveals that the existence of asymmetry is not necessarily linked to high profit margins and vice versa, the existence of symmetry does not necessarily imply low profit margins.Finally, Chapter 5 summarizes the main conclusions of the previous chapters of thesis. In the case of the Greek fuel market, it was found that prior of the 1st Financial Assistance Facility Agreement there were indications of asymmetry in the adjustment of retail gasoline prices to their long-term equilibrium level but after the Financing Facility Agreement (May 2010) they support the symmetry in the speed of adjustment of retail gasoline prices. In the case of the Greek food market, there are indications of asymmetric behavior of retail prices in terms of their long-term equilibrium in cereals and meat categories, while in the dairy, fruits and vegetables categories there is a symmetrical price adjustment.

Η διαδικασία, οι μηχανισμοί και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μετάδοσης των τιμών σε διαφόρους κλάδους της οικονομικής δραστηριότητας αποτελούν πεδίο συνεχούς ακαδημαϊκής μελέτης καθώς έχουν σημαντικές κοινωνικές επιπτώσεις. Οι τιμές αποτελούν τον κύριο μηχανισμό που συνδέει τα διάφορα επίπεδα της κάθετης αλυσίδας εφοδιασμού και συνεπώς η κατανόηση της μετάδοσης και της προσαρμογής από τις τιμές του παραγωγού στις τιμές λιανικής παρέχει σημαντική πληροφόρηση σχετικά με το πόσο αποτελεσματικά λειτουργούν οι αγορές. Στην διεθνή βιβλιογραφία το φαινόμενο της ασυμμετρικής μετάδοσης των τιμών συνδέεται με ατέλειες στον τρόπο λειτουργίας και οργάνωσης των αγορών. Η ασυμμετρία εμφανίζεται στη μετάδοση από τις τιμές του παραγωγού ή τις τιμές χονδρικής στις λιανικές τιμές που τελικά πληρώνει ο καταναλωτής. Ο τρόπος με τον οποίο μεταδίδονται οι τιμές εξαρτάται από την μορφή οργάνωσης της αγοράς, τις ιδιαιτερότητες του κάθε κλάδου και του κάθε αγαθού. Ο βασικός σκοπός της διδακτορικής διατριβής είναι εμπειρική διερεύνηση της ύπαρξης ασυμμετρικής προσαρμογής των λιανικών τιμών στην αμόλυβδη βενζίνη και στην ομάδα των βασικών κατηγοριών τροφίμων (γαλακτοκομικά, κρέατα, δημητριακά, φρούτα και οπωροκηπευτικά) σε σχέση με το μακροχρόνιο επίπεδο ισορροπίας τους. Η διατριβή επιχειρεί να συμβάλει στην υπάρχουσα βιβλιογραφία που αφορά την ελληνική αγορά καυσίμων και τροφίμων. Η διατριβή αναπτύσσεται σε πέντε κεφάλαια. Το Κεφάλαιο 1 αποτελεί την εισαγωγή όπου παρουσιάζεται ο βασικός σκοπός της διατριβής και η δομή της. Τα Κεφάλαια 2, 3 και 4 είναι γραμμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να αποτελούν και αυτόνομες ενότητες, ενώ στο Κεφάλαιο 5 συνοψίζονται τα βασικά συμπεράσματα της διατριβής. Η οικονομετρική μεθοδολογία που εφαρμόζεται στη διατριβή περιλαμβάνει υποδείγματα ελέγχου του μηχανισμού ασύμμετρης μετάδοσης των τιμών που βασίζονται στην έννοια της συνολοκλήρωσης. Πιο συγκεκριμένα, εφαρμόζονται δυο οικονομετρικές τεχνικές: το τυπικό ασυμμετρικό υπόδειγμα διόρθωσης σφάλματος (AECM) που έχει προταθεί από τους Cramon-Taubadel (1998) και Granger Lee (1989) και το υπόδειγμα διόρθωσης σφάλματος με συνολοκλήρωση αυτοπαλίνδρομου κατωφλιού (ECM with TAR cointegration) όπως έχει προταθεί από τους Enders και Granger (1998) και Enders και Siklos (2001). Η εμπειρική εκτίμηση περιλαμβάνει τρία βασικά στάδια: (1) τον έλεγχο συνολοκλήρωσης, δηλαδή την ταυτοποίηση μιας μακροχρόνιας σχέσης μεταξύ των λιανικών τιμών και των τιμών του παραγωγού (2) τον έλεγχο της ασυμμετρικής αυτοπαλίνδρομης προσαρμογής των αποκλίσεων με βάση ένα εκτιμώμενο κατώφλι και (3) τον έλεγχο για ασυμμετρική ταχύτητα προσαρμογής των λιανικών τιμών προς το μακροχρόνιο επίπεδο ισορροπίας τους. Πιο συγκεκριμένα:Στο Κεφαλαίο 2 παρουσιάζονται οι θεωρητικές ερμηνείες για την ασυμμετρική μετάδοση των τιμών και γίνεται επισκόπηση των βασικών οικονομετρικών υποδειγμάτων που έχουν αναπτυχθεί στη βιβλιογραφία προκειμένου να διερευνηθεί εμπειρικά η ασυμμετρία προσαρμογής στις τιμές. Οι πιο σημαντικές αιτίες για την δημιουργία ασυμμετρικής μετάδοσης των τιμών σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία είναι, ο βαθμός μονοπωλιακής δύναμης των επιχειρήσεων που οδηγεί στην σύναψη μυστικών συμφωνιών για την χειραγώγηση των τιμών, τα κόστη προσαρμογής, οι κρατικές ρυθμίσεις, η ασύμμετρη πληροφόρηση και η πολιτική διαχείρισης των αποθεμάτων. Πριν την θεωρία της συνολοκλήρωσης, το υπόδειγμα του Houck (1977) αποτελούσε το δημοφιλέστερο υπόδειγμα των ερευνητών. Μετά την θεωρία της συνολοκλήρωσης, τα δημοφιλέστερα υποδείγματα είναι το τυπικό ασυμμετρικό υπόδειγμα διόρθωσης σφάλματος (AECM) που αναπτύχθηκε από τους Granger Lee (1989) και το υπόδειγμα διόρθωσης σφάλματος με συνολοκλήρωση αυτοπαλίνδρομου κατωφλιού (ECM with TAR cointegration) που αναπτύχθηκε από τους Enders και Granger (1998) και Enders και Siklos (2001). Το υπόδειγμα διόρθωσης σφάλματος με συνολοκλήρωση αυτοπαλίνδρομου κατωφλιού θεωρείται στατικά πιο αξιόπιστο υπόδειγμα και για αυτό το λόγο αποτελεί το βασικό οικονομετρικό υπόδειγμα στην εμπειρική διερεύνηση για την εξέταση της ασύμμετρης προσαρμογής των λιανικών τιμών στην βενζίνη και στις βασικές κατηγορίες τροφίμων που γίνεται αντίστοιχα στα Κεφάλαια 3 και 4 της διατριβής.Στο Κεφάλαιο 3 επιχειρείται να δοθεί απάντηση στο ζήτημα αν υπάρχει ασυμμετρία προσαρμογής στις λιανικές τιμές της βενζίνης ως προς την μακροχρόνια ισορροπία τους, ύστερα από μεταβολές της διεθνούς τιμής του πετρελαίου. Το δείγμα των παρατηρήσεων καλύπτει την περίοδο Ιανουάριος 2005 – Φεβρουάριος 2015 σε εβδομαδιαία συχνότητα. Η ανάλυση γίνεται δυο διακριτές περιόδους: πριν (Περίοδος Α’) και μετά (Περίοδος Β’) την υπογραφή της Α’ Σύμβασης Χρηματοδοτικής Διευκόλυνσης (Μάιος 2010). Τα αποτελέσματα παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον: Την Περίοδο Α’ οι εκτιμήσεις παρέχουν ισχυρές ενδείξεις για την ύπαρξη ασυμμετρίας στην προσαρμογή των λιανικών τιμών της αμόλυβδης βενζίνης. Οι τιμές κινούνται πιο γρήγορα προς τα πάνω όταν πρέπει να συγκλίνουν στο μακροχρόνιο επίπεδο ισορροπίας τους, ενώ αντίθετα προσαρμόζονται με πιο αργή ταχύτητα προς τα κάτω, όταν αυτές πρέπει να μειωθούν. Το εύρημα της ασυμμετρίας πιθανά συνδέεται με την ολιγοπωλιακή δομή της ελληνικής αγοράς καυσίμων. Η φύση αυτή της ασυμμετρίας λειτουργεί προς όφελος των πωλητών και φανερώνει μια επιχειρηματική στρατηγική σύμφωνα με την οποία οι πωλητές της βενζίνης επιδιώκουν να αυξήσουν τα περιθώρια κέρδους τους, καθώς καθυστερούν να χαμηλώσουν τις λιανικές τιμές της βενζίνης όταν η διεθνής τιμή του πετρελαίου πέφτει, αλλά σπεύδουν να τις αυξήσουν όταν η διεθνής τιμή του πετρελαίου ανεβαίνει. Αντίθετα, την Περίοδο Β’ τα αποτελέσματα υποστηρίζουν την ύπαρξη συμμετρίας στην ταχύτητα προσαρμογής των λιανικών τιμών της βενζίνης προς τη μακροχρόνια ισορροπία τους. Η συμμετρική προσαρμογή των τιμών μετά τον Μάιο του 2010 μπορεί να οφείλεται σε δυο λόγους: Πρώτον, έγιναν σοβαρές προσπάθειες για να λειτουργήσει η αγορά καυσίμων πιο ανταγωνιστικά λαμβάνοντας διαρθρωτικά μέτρα στο πλαίσιο εφαρμογής των Συμβάσεων Χρηματοδοτικής Διευκόλυνσης. Δεύτερον, υπήρξε μεγάλη μείωση της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών γεγονός που ενίσχυσε σε το κίνητρο για αναζήτηση φθηνότερων πρατηρίων πώλησης καυσίμων. Στο Κεφαλαίο 4 γίνεται προσπάθεια να διερευνηθεί εμπειρικά η ύπαρξη ασυμμετρίας των λιανικών τιμών μιας ομάδας βασικών κατηγοριών τροφίμων όπως: δημητριακά, γαλακτοκομικά, κρέατα, φρούτα και οπωροκηπευτικά σε σχέση με την μακροχρόνια ισορροπία τους, ύστερα από μεταβολές των τιμών του παραγωγού. Τα δεδομένα έχουν μηνιαία συχνότητα και καλύπτουν την περίοδο από τον Ιανουάριο του 2000 έως τον Ιούνιο του 2016. Τα εμπειρικά ευρήματα υποστηρίζουν την ύπαρξη συνολοκλήρωσης αυτοπαλίνδρομου κατωφλιού για κάθε μια από τις εξεταζόμενες κατηγορίες τροφίμων. Τα αποτελέσματα παρέχουν ενδείξεις ότι οι λιανικές τιμές των δημητριακών και των κρεάτων διορθώνονται ταχύτερα όταν αυτές βρίσκονται κάτω από το επίπεδο ισορροπίας τους παρά όταν βρίσκονται πάνω από αυτό, υποδηλώνοντας την ύπαρξη ασυμμετρικής προσαρμογής. Αντίθετα, για τις περιπτώσεις των γαλακτοκομικών, των φρούτων και των οπωροκηπευτικών, η υπόθεση της συμμετρίας δεν μπορεί να απορριφθεί. Επίσης, από την εκτίμηση του περιθωρίου κερδών επί της λιανικής τιμής για καθεμία από τις επιμέρους κατηγορίες τροφίμων, διαπιστώνεται ότι η ύπαρξη ασυμμετρίας δεν συνδέεται κατ’ ανάγκη με υψηλά περιθώρια κέρδους και αντίστροφα η ύπαρξη συμμετρίας δεν συνεπάγεται κατ’ ανάγκη χαμηλά περιθώρια κέρδους.Στο Κεφάλαιο 5 συνοψίζονται τα βασικά συμπεράσματα των προηγούμενων κεφαλαίων της διατριβής. Στην περίπτωση της ελληνικής αγοράς καυσίμων διαπιστώθηκε ότι πριν την υπογραφή της Α’ Σύμβασης Χρηματοδοτικής Διευκόλυνσης υπάρχουν ενδείξεις για ασυμμετρία στην προσαρμογή των λιανικών τιμών της βενζίνης προς το μακροχρόνιο επίπεδο ισορροπίας τους, ενώ μετά την υπογραφή της Σύμβασης Χρηματοδοτικής Διευκόλυνσης (Μάιος 2010) τα εμπειρικά ευρήματα υποστηρίζουν την ύπαρξη συμμετρίας στην ταχύτητα προσαρμογής των λιανικών τιμών της βενζίνης. Στην περίπτωση της ελληνικής αγοράς τροφίμων, υπάρχουν ενδείξεις ασυμμετρικής συμπεριφοράς των λιανικών τιμών ως προς το μακροχρόνιο επίπεδο ισορροπίας τους στις κατηγορίες των δημητριακών και των κρεάτων, ενώ στις κατηγορίες των γαλακτοκομικών, των φρούτων και των λαχανικών φαίνεται να υπάρχει συμμετρική προσαρμογή των τιμών.