Η δίγλωσση και πολύγλωσση λεξικογραφία γύρω από το ζεύγος της νέας ελληνικής και της γερμανικής στο πεδίο των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών, 1847–2014: ιστορική και μεταλεξικογραφική επισκόπηση των ελληνογερμανικών και γερμανοελληνικών ειδικών έντυπων λεξικών, γλωσσαρίων και ηλεκτρονικών λεξικογραφικών εφαρμογών

Abstract

The PhD thesis offers a historical and metalexicographic overview of standalone-published bilingual and multilingual specialised lexicographic works involving Modern Greek and German in the field of humanities and social sciences, independent of medium or form, i.e. both printed and electronic reference works are equally considered. The corpus of the primary material under review, a great part of which remained bibliographically unrecorded until now, comprises in total 75 lexicographic works. Chapter 1 serves the clarification and delimitation of the subject, lays out the research approach and methodology and sketches the content structure of the thesis. Chapter 2 addresses each of the components of bilingual and multilingual specialised lexicography and metalexicography. Using the fundamental concepts of lexicography and metalexicography as a starting point, it sets out to examine bilingual and multilingual general lexicography on the one hand and language for special purposes (LSP) and terminology in historical and interlingual perspective on the other hand, concluding with monolingual, bilingual and multilingual specialised lexicography and metalexicography, with an emphasis on the specific characteristics, current developments and future perspectives of electronic lexicography. Building upon the content structure of Chapter 2, Chapter 3 focuses on various aspects of the language pair Modern Greek and German in contrastive perspective. Starting from the analytical scope of metalexicographic analytical criteria in principle, Chapter 4 deals in depth with dictionaries in general, specialised dictionaries, bilingual and multilingual general dictionaries, bilingual and multilingual specialised dictionaries as well as with electronic dictionaries. In a selective, critical and innovative manner, a comprehensive matrix of metalexicographic analytical criteria is then elaborated for the lexicographic works under review, for which the following major sections are differentiated: (1) bibliographic data and main characteristics, (2) primary lexicographic properties and functions, (3) megastructure, (4) macrostructure, (5) access structure, (6) microstructure, (7) mediostructure and (8) interstructure (a novel metalexicographic concept, introduced for the first time and established theoretically in the present thesis). Chapter 5 offers a detailed metalexicographic analysis of the corpus of the 75 lexicographic works according to the matrix of metalexicographic analytical criteria set out in Chapter 4. Chapter 6 combines all individual data from the metalexicographic analysis, comes to overall statistical findings and derives metalexicographic insights into the specialised lexicography for the language pair Modern Greek and German in the field of humanities and social sciences. Finally, relevant lexicographic and metalexicographic perspectives are discussed. The extensive Bibliography (7), both primary and secondary, is preceded by an informative introduction. The whole picture of the bilingual and multilingual specialised lexicography involving the language pair Modern Greek and German in the period 1847–2014 is complemented by the Appendices 8.1 Timetable of first editions and 8.2 Timetable of first editions, reprints and revised editions.

Η διατριβή προσφέρει ιστορική και μεταλεξικογραφική επισκόπηση των αυτοτελών δίγλωσσων και πολύγλωσσων ειδικών λεξικογραφικών έργων όπου διασταυρώνονται η νέα ελληνική και η γερμανική στο πεδίο των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών, ανεξάρτητα από υλικό φορέα ή μορφή, δηλαδή είτε πρόκειται για έντυπα είτε για ηλεκτρονικά λεξικογραφικά έργα. Το σώμα του υπό εξέταση πρωτογενούς υλικού, κατά μεγάλο μέρος βιβλιογραφικά αθησαύριστου μέχρι σήμερα, αριθμεί συνολικά 75 λεξικογραφικά έργα. Το Κεφάλαιο 1 εξυπηρετεί την αποσαφήνιση και οριοθέτηση του αντικειμένου, επεξηγεί τον προσανατολισμό και τη μεθοδολογία της έρευνας και σκιαγραφεί τη θεματική διάρθρωση της διατριβής. Το Κεφάλαιο 2 θίγει καθεμία από τις συνιστώσες της δίγλωσσης και πολύγλωσσης ειδικής λεξικογραφίας και μεταλεξικογραφίας. Αρχίζοντας από τις θεμελιώδεις έννοιες της λεξικογραφίας και της μεταλεξικογραφίας, εξετάζει αφενός τη δίγλωσση και πολύγλωσση γενική λεξικογραφία και μεταλεξικογραφία και αφετέρου την ειδική γλώσσα και ορολογία σε ιστορική και διαγλωσσική προοπτική, καταλήγοντας στη μονόγλωσση, δίγλωσση και πολύγλωσση ειδική λεξικογραφία και μεταλεξικογραφία, με έμφαση στα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά, τις τρέχουσες εξελίξεις και τις μελλοντικές προοπτικές της ηλεκτρονικής λεξικογραφίας. Ακολουθώντας τη θεματική διάρθρωση του Κεφαλαίου 2, το Κεφάλαιο 3 εστιάζει σε επιμέρους πτυχές του ζεύγους της νέας ελληνικής και της γερμανικής υπό αντιπαραβολικό πρίσμα. Με αφετηρία την καθολική αναλυτική εμβέλεια οποιουδήποτε συνόλου κριτηρίων μεταλεξικογραφικής ανάλυσης, το Κεφάλαιο 4 πραγματεύεται λεπτομερώς λεξικά εν γένει, ειδικά λεξικά, δίγλωσσα και πολύγλωσσα γενικά λεξικά, δίγλωσσα και πολύγλωσσα ειδικά λεξικά καθώς και ηλεκτρονικά λεξικά. Στη συνέχεια, με εκλεκτικό, κριτικό και καινοτόμο πνεύμα, αποκρυσταλλώνεται ένα περιεκτικό πλέγμα κριτηρίων μεταλεξικογραφικής ανάλυσης για το σώμα των προς εξέταση λεξικογραφικών έργων, οπότε διακρίνονται οι ακόλουθες βασικές ενότητες: (1) βιβλιογραφικά στοιχεία και κύρια χαρακτηριστικά, (2) πρωταρχικές λεξικογραφικές ιδιότητες και λειτουργίες, (3) μεγαδομή, (4) μακροδομή, (5) δομή πρόσβασης, (6) μικροδομή, (7) μεσοδομή και (8) διαδομή (πρωτότυπη μεταλεξικογραφική έννοια, η οποία εισάγεται πρώτη φορά και θεμελιώνεται θεωρητικά στην προκείμενη διατριβή). Το Κεφάλαιο 5 προσφέρει λεπτομερή μεταλεξικογραφική ανάλυση του σώματος των 75 λεξικογραφικών έργων με γνώμονα το αποκρυσταλλωμένο στο Κεφάλαιο 4 πλέγμα κριτηρίων μεταλεξικογραφικής ανάλυσης. Το Κεφάλαιο 6 συνδυάζει όλα τα επιμέρους δεδομένα από τη μεταλεξικογραφική ανάλυση για να καταλήξει σε συγκεντρωτικά στατιστικά στοιχεία και μεταλεξικογραφικά πορίσματα ως προς την ειδική λεξικογραφία γύρω από το ζεύγος της νέας ελληνικής και της γερμανικής στο πεδίο των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών. Τέλος, αναφέρεται στις σχετικές λεξικογραφικές και μεταλεξικογραφικές προοπτικές για το προσεχές και το απώτερο μέλλον. Η εκτενής Βιβλιογραφία (7), πρωτογενής και δευτερογενής, συνοδεύεται από κατατοπιστική εισαγωγή. Η σφαιρική εικόνα της δίγλωσσης και πολύγλωσσης ειδικής λεξικογραφίας γύρω από το ζεύγος της νέας ελληνικής και της γερμανικής κατά την περίοδο 1847–2014 ολοκληρώνεται με τα Παραρτήματα 8.1 Χρονολογικός κατάλογος πρώτων εκδόσεων και 8.2 Χρονολογικός κατάλογος πρώτων εκδόσεων, ανατυπώσεων και επανεκδόσεων.

Die Dissertation bietet einen historischen und metalexikographischen Überblick über selbstständig erschienene zwei- und mehrsprachige fachlexikographische Werke mit Deutsch und Neugriechisch auf dem Gebiet der Geistes- und Sozialwissenschaften, unabhängig von Trägermedium oder Form, d.h. sowohl gedruckte als auch elektronische Nachschlagewerke werden gleichermaßen berücksichtigt. Das Korpus des hier untersuchten, zum großen Teil bis heute noch bibliographisch unerfasst gebliebenen Primärmaterials besteht insgesamt aus 75 lexikographischen Werken. Kapitel 1 dient der Klärung und Abgrenzung des Gegenstands, erläutert Forschungsansatz und -methodologie und skizziert den Inhaltsaufbau der Dissertation. Kapitel 2 spricht die einzelnen Komponenten der zwei- und mehrsprachigen Fachlexikographie und -metalexikographie an. Ausgehend von den Grundkonzepten der Lexikographie und Metalexikographie folgen Erörterungen einerseits über zwei- und mehrsprachige Allgemeinlexikographie und -metalexikographie, andererseits über Fachsprache(n) und Terminologie(n) in historischer und interlingualer Perspektive und schließlich über ein-, zwei- und mehrsprachige Fachlexikographie mit Schwerpunkt auf den Spezifika, den aktuellen Entwicklungen und den Zukunftsperspektiven der digitalen Lexikographie. Den Inhaltsaufbau von Kapitel 2 zugrunde legend, fokussiert Kapitel 3 in kontrastiver Sicht auf Aspekte, die das Sprachenpaar Deutsch und Neugriechisch betreffen. Kapitel 4 behandelt zunächst die prinzipielle analytische Tragweite von metalixographischen Alanysekriterien und diskutiert dann eingehend Wörterbücher im Allgemeinen, Fachwörterbücher, zwei- und mehrsprachige Allgemeinwörterbücher, zwei- und mehrsprachige Fachwörterbücher sowie auch elektronische Wörterbücher. Anschließend wird selektiv, kritisch und innovativ ein umfassendes Raster von metalexikographischen Analysekriterien zum Korpus der zu untersuchenden lexikographischen Werke herausgearbeitet, wobei zwischen folgenden Hauptrubriken differenziert wird: (1) bibliographische Angaben und Grundmerkmale, (2) primäre lexikographische Eigenschaften und Funktionen, (3) Megastruktur, (4) Makrostruktur, (5) Zugriffsstruktur, (6) Mikrostruktur, (7) Mediostruktur und (8) Interstruktur (ein originäres metalexikographisches Konzept, das in der vorliegenden Dissertation erstmals eingeführt und theoretisch fundiert wird). Kapitel 5 bietet eine ausführliche metalexikographische Analyse zum Korpus der 75 lexikographischen Werke anhand des im Kapitel 4 gezielt herausgearbeiteten Rasters von metalexikographischen Analysekriterien. Im Kapitel 6 werden alle Detaildaten aus der metalexikographischen Analyse aufgearbeitet und zu statistischen Gesamtergebnissen verknüpft, aus denen dann metalexikographische Einsichten über die Fachlexikographie zum Sprachenpaar Deutsch und Neugriechisch auf dem Gebiet der Geistes- und Sozialwissenschaften gewonnen werden. Zum Schluss werden relevante lexikographische und metalexikographische Perspektiven angesprochen. Der umfangreichen Primär- und Sekundäriteratur (7) ist eine informative Einführung vorangestellt. Abgerundet wird das Gesamtbild der zwei- und mehrsprachigen Fachlexikographie zum Sprachenpaar Deutsch und Neugriechisch im Zeitraum 1847–2014 durch die Anhänge 8.1 Zeittafel Erstauflagen und 8.2. Zeittafel Erstauflagen, Neuauflagen und Neuausgaben.