Η ανάπτυξη του ουσιαστικού ποινικού δικαίου στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης: η προσέγγιση των ορισμών των εγκλημάτων και των ποινών στο χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης

Abstract

The subject of the present thesis is the development of substantive criminal law in European Union, and more specifically the approximation of the definitions of criminal offences and sanctions. The thesis consists of three parts. The first part contains an analysis of the EU primary-law provisions concerning the approximation competence of the EU, starting from the Treaty of Amsterdam, which introduced the said competence, and concluding with the Treaty of Lisbon, which is currently in force. The second part of the thesis studies the EU secondary-law provisions concerning the approximation of the definitions of criminal offences and sanctions. For this study it was chosen to perform a comparative research on all the relevant legislative acts, in order to reveal the methodology used by the EU legislator. Therefore, seventeen legislative acts are examined: framework-decisions and EC directives, which were all adopted under the former treaties, as well as EU directives. At the first part of this study, the minimum rules concerning the definitions of criminal offences are evaluated in terms of their construction, their wording and their compatibility with the fundamental principles of EU law and of substantive criminal law; this section includes a proposal for a single instrument guiding the works of the institutions of the EU when legislating in the field of substantive criminal law. At the second part of the study, all the types of criminal sanctions used by the EU are systematically analysed, as well as evaluated in terms of their importance for the principle of proportionality at an EU level and at a national level. The third part of the thesis contains proposals aiming at enhancing safeguards concerning the fundamental principles of law. The proposals evolve around three basic axes: clarifying the limits of the competence of the EU (de lege lata and de lege ferenda); reinforcing the ability of EU minimum rules on the definitions of criminal offences to safeguard the rights of the individual; determining in detail the method of approximation of custodial sentences.

Η παρούσα διατριβή έχει ως αντικείμενο την ανάπτυξη του ουσιαστικού ποινικού δικαίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ειδικότερα την προσέγγιση των ορισμών των εγκλημάτων και των ποινών. Η διατριβή χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο εξετάζονται οι διατάξεις των Συνθηκών που διέπουν την προσέγγιση των ορισμών των εγκλημάτων και των ποινών από τη θεμελίωση της συγκεκριμένης αρμοδιότητας με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ μέχρι και τη μορφή που της έχει πλέον δώσει η Συνθήκη της Λισσαβώνας. Στο δεύτερο μέρος της διατριβής μελετάται το παράγωγο δίκαιο της Ένωσης για την προσέγγιση των ορισμών των εγκλημάτων και των ποινών. Ως προς τη συγκεκριμένη μελέτη επιλέχθηκε να εξεταστεί συγκριτικά το σύνολο των νομοθετικών πράξεων που έχουν θεσπιστεί για την προώθηση της πιο πάνω μορφής προσέγγισης, με στόχο να διαπιστωθούν οι τακτικές του ενωσιακού νομοθέτη και η μεθοδολογία της προσέγγισης. Ειδικότερα, αντικείμενο μελέτης αποτελούν δεκαεπτά νομοθετικές πράξεις (αποφάσεις-πλαίσιο και κοινοτικές οδηγίες που είχαν υιοθετηθεί με βάση το προϊσχύσαν καθεστώς και δεν έχουν καταργηθεί προς το παρόν, και ενωσιακές οδηγίες). Αρχικά εξετάζονται οι ελάχιστοι κανόνες της Ένωσης για τους ορισμούς των εγκλημάτων, από την άποψη των βασικών μεθόδων διαμόρφωσής τους, των χαρακτηριστικών τρόπων διατύπωσής τους και της συμβατότητάς τους με τις θεμελιώδεις αρχές του ενωσιακού δικαίου και του ουσιαστικού ποινικού δικαίου. Στην ενότητα αυτή περιλαμβάνεται πρόταση αναφορικά με ένα ενιαίο εργαλείο καθοδήγησης των εργασιών των ενωσιακών νομοθετικών οργάνων κατά τη θέσπιση των σχετικών νομοθετικών πράξεων. Στη συνέχεια, συστηματοποιούνται και αναλύονται όλα τα είδη των ποινικών κυρώσεων στα οποία παρεμβαίνει η Ένωση, ως προς τα οποία εξετάζεται η σημασία και οι συνέπειες των ενωσιακών επιλογών ιδίως για την αρχή της αναλογικότητας, τόσο σε αμιγώς ενωσιακό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Στο τρίτο μέρος της διατριβής διατυπώνονται προτάσεις για την ενίσχυση των εγγυήσεων για την τήρηση των δικαιοκρατικών αρχών κατά τη θέσπιση των ελάχιστων κανόνων, οι οποίες αναπτύσσονται γύρω από τρεις άξονες: τη σαφέστερη οριοθέτηση της ενωσιακής αρμοδιότητας de lege lata και de lege ferenda, τις δυνατότητες ενίσχυσης της εγγυητικής λειτουργίας των ελάχιστων κανόνων για τους ορισμούς των εγκλημάτων, το λεπτομερή προσδιορισμό της διαδικασίας προσέγγισης των στερητικών της ελευθερίας ποινών.