Επικινδυνότητα και ψυχιατρική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα: η διαχείριση της ακούσιας νοσηλείας των ψυχικά πασχόντων

Abstract

This study examines the concept of dangerousness in relation to the concept of mental illness, as it appears from the examination of the population of involuntarily hospitalized mental sufferers, people that are hospitalized without there free will in a psychiatric institution upon judicial decision, also known as "prosecutorial". It examines the discourses, the institutional, ideological and managerial practices of the Greek System of psychiatric care - as the latter is organized in the light of the paradigm of Psychiatric Reformation - in relation to the population of involuntarily hospitalized. It also examines the tools and theoretical components of the legal and judicial system, as this is involved in the process of involuntary hospitalization. The study uses qualitative methodology, mainly based on tools of participatory observation and interview. The incipient representations are presented and analyzed regarding the type of "dangerous mental patient", and also examines the types of formal and informal discourses which structures the modern model of dangerousness and the management of the system of psychiatric services, as this is associated to and influenced by the legal and judicial system. It seems that the application of the measure of involuntary hospitalization is disproportionately large in relation to the total amount of psychiatric hospitalizations, resulting in many distortions and dysfunctional phenomena, both in the clinical management of these patients, and in level of legal intervention and protection of the constitutional rights of these patients. The rights of patients are still not adequately safeguarded, despite all the improvements that have been made. It also appears that the status of involuntary hospitalization is an 'easy option' especially if taking into account the absence of alternative methods. The latter is accentuated due to a) the absence of specialized structures of hospitalization for people in which the measure was applied but did not require hospitalization b) the "overload" of judicial services and c) the inadequate network and interconnection of independent services (psychiatric system, judiciary system, police). In an overall assessment, it appears that the extent of involuntary hospitalization is applied for a variety of reasons, but which have little to do with the concept of dangerousness in most cases. Finally, several different solutions are being examined which propose an alternative type of intervention.

Η παρούσα εργασία μελετά την έννοια επικινδυνότητας σε συνάρτηση με την έννοια της ψυχικής ασθένειας, έτσι όπως αυτή εμφανίζεται μέσα από την εξέταση του πληθυσμού των ακούσια νοσηλευόμενων ψυχικά πασχόντων, των ατόμων δηλαδή τα οποία νοσηλεύονται παρά τη θέλησή τους σε μια ψυχιατρική δομή κατόπιν δικαστικής απόφασης, γνωστών και ως «εισαγγελικών». Εξετάζει τους λόγους, τις θεσμικές, ιδεολογικές και διαχειριστικές πρακτικές του ελληνικού συστήματος ψυχιατρικής περίθαλψης -έτσι όπως το τελευταίο οργανώνεται υπό το πρίσμα του παραδείγματος της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης- σε σχέση με τον πληθυσμό των ακούσια νοσηλευομένων. Εξετάζει επίσης τις θεωρητικές και εργαλειακές συνιστώσες του νομικού και δικαστικού συστήματος, έτσι όπως αυτό εμπλέκεται στην διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας. Η μελέτη ακολουθεί ποιοτικού τύπου μεθοδολογία, βασισμένη κυρίως στα εργαλεία της συμμετοχικής παρατήρησης και της συνέντευξης. Παρουσιάζονται και αναλύονται οι νεότευκτες αναπαραστάσεις αναφορικά με το ποιόν του «επικίνδυνου ψυχασθενή», και επιπλέον εξετάζεται η τυπολογία των επίσημων και άτυπων λόγων (discourses) η οποία δομεί το σύγχρονο μοντέλο περί επικινδυνότητας και της διαχείρισής της από το σύστημα παροχής ψυχιατρικών υπηρεσιών, έτσι όπως αυτό συνδέεται και επηρεάζεται διαλεκτικά από το νομικό και δικαστικό σύστημα. Φαίνεται ότι η εφαρμογή του μέτρου της ακούσιας νοσηλείας είναι δυσανάλογα μεγάλη σε σχέση με τον συνολικό όγκο των ψυχιατρικών νοσηλειών, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται πολλές στρεβλώσεις και δυσλειτουργικά φαινόμενα, τόσο σε επίπεδο κλινικής διαχείρισης των ασθενών αυτών, όσο και σε επίπεδο νομικής παρέμβασης και προάσπισης των συνταγματικών δικαιωμάτων των πασχόντων. Τα δικαιώματα των πασχόντων δεν διαφυλάσσονται επαρκώς, παρ’ όλες τις βελτιώσεις που υπάρχουν σε σχέση με παλαιότερα. Φαίνεται επίσης ότι το καθεστώς της ακούσιας νοσηλείας αποτελεί μια «εύκολη λύση», ειδικά αν συνυπολογιστεί η απουσία εναλλακτικών τρόπων παρέμβασης. Το τελευταίο επιτείνεται και λόγω α) της απουσίας εξειδικευμένων δομών νοσηλείας για άτομα στα οποία εφαρμόζεται το μέτρο αλλά δεν χρήζουν νοσηλείας β) λόγω της «υπερφόρτωσης» των δικαστικών υπηρεσιών και γ) λόγω της αδυναμίας επαρκούς δικτύωσης και διασύνδεσης των επιμέρους υπηρεσιών (ψυχιατρικό σύστημα, δικαστικές υπηρεσίες, αστυνομία). Σε μια συνολική αποτίμηση, φαίνεται ότι το μέτρο της ακούσιας νοσηλείας εφαρμόζεται για μια πλειάδα λόγων, οι οποίοι όμως ελάχιστη σχέση έχουν με την έννοια της επικινδυνότητας στις περισσότερες των περιπτώσεων. Τέλος, εξετάζονται κάποιες διαφορετικές λύσεις και προτείνεται ένα εναλλακτικό σχήμα παρέμβασης.