Διαλεκτικά στοιχεία της Απουλίας και των Βασιλικάτων

Abstract

The dialects constitute the testimonies of the previous phases of a language and they preserve the linguistic wealth of the past. The linguistic wealth of the past can be studied with the right methods, in order to make eminent many unknown folds of the Hellenic - Roman civilization, which is the foundation stone of Europe and contemporary contributes to the formation of a common European identity. Apulia and Basilicata are two regions of Southern Italy, which preserve many Greek linguistic elements. The Greek linguistic elements of the romance dialects of Apulia and Basilicata are not entirely recorded and scrutinized. In the romance dialects of Apulia and Basilicata we can find various Greek linguistic elements, such as: toponymes, terms related to agriculture, terms related to public feasts and holidays, terms related to everyday life or adjectives. Due to the diachronic approach, it can be possible a registration of these elements of the romance dialects of Apulia and Basilicata. In this PhD thesis, the origin, the development and the history of the Greek terms of the romance dialects of Apulia and Basilicata are presented from the period of the Greek colonization of Magna Graecia (6th cent. B. C.) to the 15th cent. B.C. Also, a statement is made about their actual situation. The course of the dialects of Apulia and Basilicata is characterized by a reciprocal relationship, which starts from the period of the Greek colonization of Southern Italy and is completed in the 15th cent. B.C., thanks to the conquest of Greece by the Ottomans. Due to this reciprocal relationship, many influences are produced. These influences played a very important role in the formation of the Greek and Romance dialects of Apulia and Basilicata. Object of the present PhD thesis is the study of the dialects of Apulia and Basilicata (that is to say the research and the registration of lexical terms and also their comparison with the corresponding terms of the Greek language). The purpose of this thesis is the research of the systematical relationships that distinguish the structure of the Greek and Italian nominal system, the presentation of the main developments and the designation of their contribution to the formation of a new systematic situation. Every linguistic system is subject to changes of its structure through time. E.g. the nominal system of Standard Modern Greek (SMG) is the result of the reconstruction of the corresponding system of the Ancient Greek (AG). Methodology. For the study of linguistic changes, we use the historical research method, following the example of Georgios Chatzidakis, the father of Greek linguistics. Chatzidakis used this method for the first time to study the development of the verb in Greek language (Μπαμπινιώτης, 1972: 17). Moreover, we use the methods of the Structuralism for the presentation of the vocabulary, for the study of the dance as a cultural phenomenon and the methods of sociolinguistics and anthropological linguistics for the studyof the ethnographical data (Sapir - Whorf Hypothesis or Hypothesis of Linguistic Relativity). The study of the vocabulary demonstrates the verification of Humboldt’s theory. According Humboldt, languages are like the prisms that that reflect reality. Humboldt represents the perfect synthesis of two different theories. The first is called “objective - structural analysis” of a language, the second is called “the romantic theory”, which defines the language as the product of the people, that is to say the sum of experiences, situations and cultural structures. Language is like a prism. From this prism, we can see the rays of light that are transformed into the colors of Iris. In this metaphor, the rays of light constitute the view of the world. The view of the world is formed by the language. Every language, every dialect are synonyms that include groups and sub - groups. Thanks to these, it is possible to illustrate the origin, the structure and the progress through time and space. The relationships between groups and sub - groups (dialects, idioms, social dialects) of the languages and the same languages are expressed through «linguistic networks». Linguistic networks are systems that have a dialectic character, which are under constant development. Results. In the romance dialects of Apulia, in the Greek idioms of Salento and in the romance dialects of Basilicata the Greek terms show that the Greek element is still vigorous and it is not restricted in the Greek linguistic islands of Salento and Calabria, but coexists with the Italian element. The standard languages (en. Modern Standard Greek (MSG), gr. Κοινή Νέα Ελληνική (ΚΝΕ) - en. Standard Italian (SI), gr. Κοινή Ιταλική (KI), their dialects and idioms preserve archaic linguistic elements that the linguist should take into consideration. This can be achieved by studying the use of lexical elements in everyday language and dialects. Also, etymology can help the linguist to continue his study in this direction. The scholar of the dialects should be a descriptive linguist. His task is to study the vocabulary, by observing the native speaker of the language, which consists of the object of his study. The significance of a linguistic element, e.g. the element “dance” can be examined in relation to the conditions. The social and cultural conditions can determine the use of a word in a linguistic community. According to Babiniotis (1989: 52), the sense of a linguistic sign can be fixed as the total of the paradigmatic and syntagmatic relationships that characterize every element. The paradigmatic relations are formed by the synonyms, the opposites, hyponyms etc. The syntagmatic relations can be defined by the use of a word, that is to say how many lexical combinations are possible in every language. The situations can be fixed, thanks to the reference to linguistic and non - linguistic phenomena. The linguistic phenomena include the syntactic classes, in which e.g. the word house belongs (as well as the similar words). The non linguistic phenomena contain the factors that fix the significance and the special burden of this word during its social placing (Μπατσάλια, Μάζη - Σελλά, 1994: 300).

Οι διάλεκτοι αποτελούν την επιβίωση των προγενέστερων φάσεων μίας γλώσσας και διασώζουν τον γλωσσικό πλούτο του παρελθόντος. Ο γλωσσικός πλούτος του παρελθόντος με την σωστή χρήση των επιστημονικών μεθοδολογιών είναι δυνατόν να μας βοηθήσει να αναδείξουμε πολλές άγνωστες πτυχές του Ελληνορωμαϊκού πολιτισμού, ο οποίος αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της Ευρώπης και ταυτόχρονα συμβάλλει στην διαμόρφωση μίας κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας. Απουλία και τα Βασιλικάτα είναι δυο περιοχές της Νοτίου Ιταλίας, οι οποίες διατηρούν μέχρι σήμερα πολλά ελληνικά λεξιλογικά στοιχεία, τα οποία δεν έχουν ερευνηθεί πλήρως. Για τον λόγο αυτό, με την βοήθεια της διαχρονικής προσέγγισης επιχειρείται μια καταγραφή των λεξιλογικών όρων και τοπωνυμίων των διαλέκτων της Απουλίας και των Βασιλικάτων. Στην παρούσα εργασία, βάσει της διαχρονικής προσέγγισης, παρουσιάζεται η προέλευση, η εξέλιξη των όρων του λεξιλογίου των ρομανικών ιταλικών διαλέκτων της Απουλίας και των Βασιλικάτων από την περίοδο της Μεγάλης Ελλάδας (6os αι. π.Χ.) ως τον 15ο αιώνα μ.Χ., ενώ συγχρόνως γίνεται αναφορά στην σημερινή κατάστασή τους. Η πορεία των διαλέκτων της Απουλίας, των Βασιλικάτων και εκείνων του Ελλαδικού χώρου χαρακτηρίζεται από μία αμφίδρομη σχέση, η οποία ξεκινά από την εποχή των ελληνικών αποικιών της Μεγάλης Ελλάδας και ολοκληρώνεται κατά τον 15 αι. μ.Χ., λόγω της κατάκτησης της Ελλάδας από τους Οθωμανούς. Χάρις σε αυτήν την αμφίδρομη σχέση, έχουμε μία σειρά από επιδράσεις, οι οποίες διαδραμάτισαν έναν πολύ σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση των ελληνικών και εν συνεχεία των ρομανικών διαλέκτων της Απουλίας και των Βασιλικάτων. Αντικείμενο της παρούσας έρευνας είναι η μελέτη των διαλέκτων της Απουλίας και των Βασιλικάτων (δηλ. η αναζήτηση και η kαταγραφή των λεξιλογικών όρων καθώς και σύγκρισή τους με τους αντίστοιχους όρους που απαντούν στις αρχαίες και νεοελληνικές διαλέκτους). Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η έρευνα των συστηματικών σχέσεων, οι οποίες διακρίνουν την δομή του ελληνικού και του ιταλικού ονοματικού συστήματος, η ανάδειξη των κυρίων εξελίξεων και ο προσδιορισμός της συμβολής αυτών στη διαμόρφωση της νέας συστηματικής κατάστασης. Κάθε γλωσσικό σύστημα υπόκειται σε μεταβολές της δομής του μέσα στο χρόνο. Π.χ. το σύστημα του ονόματος (ουσιαστικού και επιθέτου) της ΚΝΕ είναι προϊόν αναδόμησης του αντίστοιχου συστήματος της Αρχαίας Ελληνικής (ΑΕ). Για τη μελέτη αυτών των μεταβολών χρησιμοποιείται «ἡ ἱστορικὴ μέθοδος ἐρεύνης», όπως ο πατέρας της ελληνικής γλωσσικής επιστήμης, ο Γεώργιος Χατζιδάκις χρησιμοποίησε την ιστορική μέθοδο για την μελέτη της εξέλιξης του ρήματος της Ελληνικής. (Μπαμπινιώτης, 1972: 17). Επίσης, χρησιμοποιείται ο δομισμός για την παρουσίαση του λεξιλογίου, ενώ συγχρόνως επιχειρείται και μια προσέγγιση του χορού Ταραντέλα βάσει της δομολογίας και των αρχών της ανθρωπολογικής γλωσσολογίας (anthropological linguistics). Παράλληλα μελετούμε τη διαχρονική εξέλιξη συγκεκριμένων λέξεων των διαλέκτων της Απουλίας και των Βασιλικάτων και διερευνούμε την προέλευσή τους βασιζόμενοι στην Υπόθεση Sapir - Whorf (Hypothesis of Linguistic Relativity), στην Γλωσσογεωγραφία και στην Κοινωνιογλωσσολογία. Ο Humboldt υποστηρίζει ότι οι γλώσσες μοιάζουν με πρίσματα που αντανακλούν την πραγματικότητα. Ο ίδιος αντιπροσωπεύει την τέλεια σύνθεση δύο διαφορετικών θεωρήσεων, εκείνη που ονομάζεται «αντικειμενική - δομική ανάλυση» της γλώσσας, ενώ από την άλλη είναι κληρονόμος της ρομαντικής θεώρησης της γλώσσας, η οποία από την εποχή του Γερμανού φιλοσόφου Herder και μετά, χαρακτήριζε την γλώσσα ως το προϊόν ενός λαού, δηλαδή ως εκδήλωση των εμπειριών, των καταστάσεων και του πολιτισμού ενός συγκεκριμένου λαού. Με αυτή την έννοια είναι δυνατόν να παρομοιάσουμε την γλώσσα με ένα πρίσμα, απ’ όπου βλέπουμε τις ακτίνες του φωτός να μετατρέπονται στα χρώματα της ίριδος. Στη περίπτωση αυτή οι ακτίνες του φωτός είναι η θεώρηση του κόσμου που έχουμε, η οποία περνάει μέσα από την γλώσσα. Οι γλώσσες αποτελούν ένα είδος σημαινόμενου του κόσμου. Πρόκειται δηλ. για συνωνυμίες που περικλείουν στο εσωτερικό τους ομάδες και υπο - ομάδες, χάρις στις οποίες είναι δυνατόν να εξετασθεί η προέλευση, η δομή και η εξέλιξή τους μέσα στο χώρο και στο χρόνο. Οι σχέσεις ανάμεσα στις ομάδες και στις υπο - ομάδες (διαλέκτους, ιδιώματα, κοινωνιολέκτους) των γλωσσών και στις ίδιες τις γλώσσες δεν είναι μια προς μια, αλλά αυτές εκφράζονται μέσα από γλωσσικά δίκτυα (αγγλ. «linguistic networks»), συστήματα διαλογικού χαρακτήρα που βρίσκονται σε συνεχή εξέλιξη. Χάρις στην έρευνα αποδεικνύεται ότι μέσα στις ρωμανικές διαλέκτους της Απουλίας και των Βασιλικάτων διατηρούνται μέχρι σήμερα ελληνικοί λεξιλογικοί όροι. Αυτοί δείχνουν ότι το ελληνικό στοιχείο είναι ακμαίο και δεν περιορίζεται στις γλωσσικές νησίδες του Σαλέντο και της Καλαβρίας, αλλά συνυπάρχει και αναπτύσσεται μαζί με το ιταλικό στοιχείο. Οι πρότυπες γλώσσες (ΚΝΕ - ΚΝΙ - Κοινή Νέα Ελληνική - Κοινή Ιταλική), οι διάλεκτοι και τα ιδιώματα εμπεριέχουν λεξιλογικά στοιχεία, των οποίων ο μελετητής οφείλει να λάβει υπόψη τη χρήση του στον καθημερινό λόγο - στην αβίαστη ομιλία. Η ετυμολογία είναι δυνατόν να τον βοηθήσει σε αυτό. Ο μελετητής των διαλέκτων θα πρέπει να είναι και περιγραφικός γλωσσολόγος - χρειάζεται να μελετήσει κάθε λέξη βάσει της χρήσης της από τον φυσικό ομιλητή. Η «σημασία» ενός γλωσσικού στοιχείου, του στοιχείου λ.χ. «χορός» θα πρέπει να εξετασθεί σε σχέση με τις καταστάσεις (συνθήκες), στις οποίες είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί. Σύμφωνα με τον Μπαμπινιώτη (1989: 52): «“η σημασία” ενός γλωσσικού σημείου θα μπορούσε να ορισθεί ως το σύνολο των παραδειγματικών και συνταγματικών σχέσεων που χαρακτηρίζουν κάθε στοιχείο. Τις παραδειγματικές σχέσεις συνιστούν τα συνώνυμα μιας λέξης, τα αντώνυμα, τα υπώνυμα κ.α. Οι συνταγματικές σχέσεις καθορίζονται από τη χρήση μιας λέξης, από το ποιοι λεξιλογικοί συνδυασμοί είναι δυνατοί σε κάθε γλώσσα». Οι καταστάσεις είναι σε θέση να καθορισθούν εν είδει γλωσσολογικών και μη - γλωσσολογικών φαινομένων. Τα γλωσσολογικά φαινόμενα περιλαμβάνουν τις συντακτικές τάξεις, στις οποίες ανήκει η λέξη «σπίτι» (και οι όμοιές της). Τα μη γλωσσολογικά φαινόμενα περιέχουν τους παράγοντες που καθορίζουν τη σημασία και το ειδικό βάρος της λέξης αυτής στην κοινωνική της ένταξη (Μπατσάλια, Μάζη - Σελλά, 1994: 300).