Νεοελληνικό χρονογράφημα: η γέννηση και η διαμόρφωση ενός λογοτεχνικού είδους στον κόσμο του τύπου

Abstract

This dissertation attempts to define neohellenic chronografima, a “disobedient” generically speaking text, as a literary genre born and formatted in the world of Press that is the sine qua non context of its creation. Thus its basic aim is, in parallel with the exploration of the historical conditions of its birth and its evolution, the accurate definition of its generic characteristics that means its structural, formal and communicative parameters. As appropriate method for this purpose is selected the combination of the historical and theoretical approach, in other words the literary study of chronografimatic texts (collected through primary research) by paradigmatic cross sections on the syntagmatic axe of the main writers of the genre through the ages (from 1848 and the “Works and Days” of Konstantinos Pop, the introducer of the genre, till nowadays) exploiting theoretical tools critically applied on these texts. In this framework, it is used fruitfully the concept of dialogism of M.M. Bakhtin, the reception theory of Jauss, the pragmatics approach on the literature of J. M. Schaeffer. This method is enriched by the comparative study on the inter-artistic level (especially between chronografima and photography) and also on the interdisciplinary level (through the definition of the genre with concepts and terms of quantum physics), all of them inspired by the nature of the genre of neohellenic chronografima itself. The two-part structure of the dissertation reflects this substantive methodological choice, as it is presented above, which means concisely that in the first part is presented, the theory, we could say, of the genre of neohellenic chronografima (from the kaleidoscopic thematic, its protean and open form to a communicative/pragmatics-oriented definition of the genre as flash literature) founded on “the historical panorama” of neohellenic chronografima, as it is depicted in the second part (including the history of its perception, the tracing of its European roots and finally individual cases of writers) through the constant correlation of the syntagmatic and the paradigmatic axe, a choice that characterizes the whole ratiocination of this research conducting to a global historical-theoretical icon of this genre.

Στην παρούσα διατριβή επιχειρείται η ειδοσκοπική μελέτη του νεοελληνικού χρονογραφήματος, ενός «ανυπάκουου» ειδολογικά κειμένου που γεννήθηκε και διαμορφώθηκε στον κόσμο του Τύπου, ο οποίος αποτελεί την εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση της δημιουργίας του. Συνεπώς θεμελιώδης στόχος της διατριβής είναι, μέσα από την ανάδειξη της παραγνωρισμένης αλλά άξιας εμβάθυνσης αισθητικής ταυτότητας του νεοελληνικού χρονογραφήματος, η σύστασή του ως λογοτεχνικού είδους δια της διερεύνησης των ιστορικών συνθηκών εμφάνισης και ανάπτυξής του και της ενδελεχούς αποτύπωσης των δομικών, μορφικών και επικοινωνιακών παραμέτρων του. Βασική μεθοδολογική επιλογή για την επίτευξη αυτού του στόχου αποτελεί η συνδυαστική εφαρμογή ιστορικής και θεωρητικής/κριτικής προσέγγισης δηλαδή αφενός η γραμματολογική προσέγγιση των (με πρωτογενή έρευνα επιλεγμένων) χρονογραφηματικών κειμένων μέσα από παραδειγματικές τομές στο συνταγματικό άξονα δια των κομβικών για το είδος συγγραφέων στην πορεία παραγωγής ενάμιση αιώνα (από το 1848 και τα «Έργα και Ημέραι» του Κωνσταντίνου Πωπ, γενάρχη του είδους, έως και σήμερα) και αφετέρου η θεωρητική προσέγγιση που ενεργοποιεί θεωρητικά εργαλεία κριτικά εφαρμοσμένα επί των συγκεκριμένων κειμένων. Στο πλαίσιο αυτό αξιοποιείται η έννοια της διαλογικότητας του Μ. Μ. Βakhtin, η θεωρία της πρόσληψης του Η.-R. Jauss, αλλά και η πραγματολογική/επικοινωνιακή προσέγγιση των ειδών κατά τον J.-M. Schaeffer. Η καίρια αυτή μεθοδολογική επιλογή, όπως περιγράφεται παραπάνω, εμπλουτίζεται από τη συγκριτολογική οπτική, υπαγορευμένη από την ίδια τη φύση του είδους, σε επίπεδο διακαλλιτεχνικό (πρωτίστως εν προκειμένω με τη φωτογραφία) και σε διεπιστημονικό (με την ερμηνευτική διασύνδεση με όρους και έννοιες της κβαντικής φυσικής). Αυτή η μεθοδολογική οδός αντανακλάται στη δόμηση της διατριβής σε δύο μέρη όπου στο μεν πρώτο συγκροτείται τρόπον τινά η θεωρία του είδους (καλειδοσκοπική θεματική, πρωτεϊκή μορφή και ανοιχτή επικοινωνιακά φύση, με απόληξη ένα πραγματολογικό/επικοινωνιακό ορισμό του είδους ως αστραπιαίας λογοτεχνίας) ερειδόμενη στο «ιστορικό πανόραμα» του νεοελληνικού χρονογραφήματος, όπως αυτό παρουσιάζεται στο δεύτερο μέρος (συμπεριλαμβανoμένης της ιστορίας της πρόσληψής του, της ανίχνευσης των ευρωπαϊκών ιστορικών ριζών του και ατομικών συγγραφικών δράσεων) μέσα από τη διαρκή συνθεώρηση συνταγματικού και παραδειγματικού άξονα, κάτι που διέπει όλη τη συλλογιστική της έρευνας αποτυπώνοντας έτσι σφαιρικά την ιστορικοθεωρητική εικόνα του είδους.