Άμεσες ξένες επενδύσεις στη Βουλγαρία και στην περιοχή της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης: η διαδικασία μετάβασης και η επίδραση της διεθνούς οικονομικής κρίσης

Abstract

The topic of the current dissertation is Foreign Direct Investment (FDI) in the area of Central and Eastern Europe (CEE), patterns and determining factors during the transition to a market economy, up to the recent years that were marked by the effects of the global financial and economic crisis. More specifically, the first empirical part focuses on the domestic market of Bulgaria, with the exploration and analysis of determining factors of FDI inflows from the source countries to the Bulgarian market, during the greatest part of the transition period and with an emphasis on the second decade of the transition, when the highest amounts of FDI inflows were recorded in Bulgaria. The second empirical part focuses on the period of the global financial and economic crisis, with the exploration and analysis of determining factors of FDI inflows to the wider area of Central and Eastern Europe during the years that were marked by the breakout of the economic crisis, until the first signs of recovery. The methodology of research is based on econometric model with the use of panel data. With the inclusion of the two empirical parts relating to the study of FDI inflows and their determinants in the area of CEE, the intention is to study the different dimensions of a phenomenon of great importance for the wider area of CEE as well as for individual countries that belong to CEE. Moreover the objective is the understanding of the phenomenon from the side of the transition process, as well as from the side of the impact of the economic crisis, the results of which have not yet been estimated on the whole. Results point to the fact that the patterns as well as the determinants and motives of FDI do not stay stable but fluctuate dynamically over time, while traditional determinants are losing importance to the benefit of newly emerged determinants. Results also confirm the intense and negative impact of the global economic crisis on FDI flows to the CEE area. Moreover the analysis points to the significance of locational factors that vary intensely over time, reflect the fluctuations of the macroeconomic environment and are mainly related to the short-term viability of investment projects, in contrast with locational factors that have traditionally concerned relevant literature or the ones connected with the transition process (traditional and transitional determinants), both of which change slowly and/or systematically over time, and are related to the long-term direction of the economy. Policies need to be designed towards a direction that encourages the integration of FDI into the host economies, as well as the empowerment of local communities, the revival of domestic economic activity and the partnerships between foreign investors and their host economies.

Αντικείμενο της παρούσας διατριβής είναι οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (ΑΞΕ) στην περιοχή της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (ΚΑΕ), οι τάσεις και οι προσδιοριστικοί παράγοντες αυτών κατά τη διάρκεια της μετάβασης προς την οικονομία της αγοράς, μέχρι τα πρόσφατα έτη που σημαδεύτηκαν από τις επιδράσεις της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης. Πιο συγκεκριμένα, το πρώτο εμπειρικό μέρος επικεντρώνεται στο εσωτερικό της αγοράς της Βουλγαρίας, με τη διερεύνηση των προσδιοριστικών παραγόντων των εισροών ΑΞΕ από τις χώρες προέλευσης των επενδύσεων προς τη βουλγαρική αγορά, κατά το μεγαλύτερο μέρος της περιόδου μετάβασης και με έμφαση στη δεύτερη δεκαετία της μετάβασης, όταν και καταγράφηκαν τα μεγαλύτερα ποσά εισροών ΑΞΕ στη Βουλγαρία. Το δεύτερο εμπειρικό μέρος επικεντρώνεται στην περίοδο της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης, με τη διερεύνηση και ανάλυση των προσδιοριστικών παραγόντων των εισροών ΑΞΕ σε ολόκληρη την περιοχή της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (ΚΑΕ) κατά τη διάρκεια των ετών που προηγήθηκαν αμέσως πριν και των ετών που συνέπεσαν με την οικονομική κρίση μέχρι τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης. Η μεθοδολογία της έρευνας βασίζεται στη δημιουργία οικονομετρικού μοντέλου με χρήση δεδομένων πάνελ. Με την εισαγωγή των δύο εμπειρικών μερών που σχετίζονται με τη μελέτη των εισροών ΑΞΕ και των προσδιοριστικών τους παραγόντων στην περιοχή ΚΑΕ, επιχειρείται να μελετηθούν οι διαφορετικές διαστάσεις ενός φαινομένου εξαιρετικής σημασίας, τόσο για ολόκληρη την περιοχή ΚΑΕ γενικά, όσο και για μεμονωμένες χώρες που ανήκουν στην ΚΑΕ ειδικά, ενώ επιδιώκεται η κατανόηση του φαινομένου τόσο από την πλευρά της διαδικασίας μετάβασης, όσο και από την πλευρά της επίδρασης της οικονομικής κρίσης, της οποίας τα αποτελέσματα δεν έχουν εκτιμηθεί ακόμα συνολικά. Τα αποτελέσματα της έρευνας καταδεικνύουν το γεγονός ότι τόσο οι τάσεις, όσο και οι προσδιοριστικοί παράγοντες και τα κίνητρα των ΑΞΕ δεν παραμένουν σταθερά αλλά μεταβάλλονται αρκετά δυναμικά με την πάροδο του χρόνου, ενώ οι παραδοσιακοί προσδιοριστικοί παράγοντες υποχωρούν σε σημασία προς όφελος νέων αναδυόμενων παραγόντων. Τα αποτελέσματα επιβεβαιώνουν την έντονη και αρνητική επίδραση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης στις ροές ΑΞΕ προς την περιοχή ΚΑΕ. Επιπλέον η ανάλυση των αποτελεσμάτων φανερώνει την ανάδειξη παραγόντων τοποθεσίας (locational factors) που μεταβάλλονται έντονα με την πάροδο του χρόνου, αντανακλούν τις διακυμάνσεις του μακροοικονομικού περιβάλλοντος και συνδέονται κυρίως με τη βραχυχρόνια επιβίωση των επενδυτικών προγραμμάτων, σε αντίθεση με τους παράγοντες τοποθεσίας που παραδοσιακά έχουν απασχολήσει τη βιβλιογραφία ή που συνδέονται με τη διαδικασία της μετάβασης (traditional and transitional determinants), οι οποίοι μεταβάλλονται αργά ή/και συστηματικά με την πάροδο του χρόνου και συνδέονται με τη μακροχρόνια κατεύθυνση της οικονομίας. Η χάραξη πολιτικών είναι σημαντικό να πραγματοποιηθεί προς μια κατεύθυνση που ενθαρρύνει την ένταξη των ξένων επενδύσεων στις οικονομίες υποδοχής, καθώς και την ενδυνάμωση των τοπικών οικονομιών, την αναβίωση της εσωτερικής οικονομικής δραστηριότητας και τις συμμαχίες ανάμεσα σε ξένους επενδυτές και τις οικονομίες υποδοχής τους.