Ελληνική αριστερά και κυπριακό ζήτημα στη δεκαετία του 1950

Abstract

The purpose of this research is to track the effects of the Cyprus issue on Greek politics and explore how this topic shaped the platform and the political practices of the Greek Left during the postwar period.EDA and KKE invested to a large extent their policy on this specific issue. Under the authoritarian post-civil war Greek state, the issue of Cyprus gave the room for political opposition to the dominant political regime, acquiring, on occasion, the meaning of an overall political contestation. Gradually, however, particularly from 1956 onwards, the movement for Union began to lose its impetus. The radical character of the movement subsided and the official government negotiating policy came to be dominant.In the context of the Cyprus issue, opposition to the United States, Great Britain and NATO developed as well. In the mid-1950s these trends were strongly manifested in the field of social protest, interconnecting the claim for Union with Neutralism, resistance to the Greek government and Western plans. In this period, with the Cyprus issue being a major political issue, new expressions of anti-British sentiment came to the fore. Furthermore, anti-Americanism resurfaced emphatically at the heart of Left discourse and political action. The struggle for the Union of Cyprus with Greece was conducted by the Greek Left in accordance with its basic premise: the contrast between the Greek nation and imperialism.All above occurred at a time when the process of decolonization was on the rise. At the same time, the anti-colonial character of the Cypriot struggle was contradictory. Nationalist rhetorics, anticolonial discourses, discourses of the Left and the Right developed over the time influencing each other. These developments were intertwined with the concept of the «nation», as it was perceived by the Left parties. The Cyprus question constituted the vehicle for the articulation of the dominant nationalist ideology and, concurrently, the means for its subversion through the different significations of the term “nation”. These developments were also associated with the Greek-Soviet relations. The USSR came in support of the Greek side, in an attempt to undermine the political and geostrategic plans of the West. This support produced, in turn, political benefits for the Greek Left.Turkey was considered by the Greek Left both as national threat and a USA and Great Britain puppet. This view resonated with the anti-Turkish attitude that characterized a large part of the Greek public opinion. Under these circumstances, anti-Turkish sentiment and anti-imperialism appeared almost identical and were mutually reinforced. Similarly, the Turkish-Cypriot community of the island was considered a secondary and complementary -if not hostile- element. Finally, the relationship between EOKA and the Greek Left parties was tortuous. Initially, EDA and KKE denounced the appearance of the Greek-Cypriot organization categorically. Subsequently, the attempt of the Greek Left to take advantage of the anti-British action of EOKA was doomed to fail dramatically, due to the anticommunist attitude and violent practice of the Greek-Cypriot armed group

Σκοπός της έρευνας υπήρξε η χαρτογράφηση των πολιτικών αποτελεσμάτων που παρήχθησαν στην Ελλάδα μέσω του Κυπριακού και η διερεύνηση πώς το ζήτημα αυτό επηρέασε και διαμόρφωσε το πρόγραμμα και τις πολιτικές πρακτικές της ελληνικής Αριστεράς μεταπολεμικά. Τα ερωτήματα της διατριβής διαπλέκονται με την έννοια του «έθνους», όπως αυτή έγινε αντιληπτή από την Αριστερά της εποχής και αναδείχθηκε μέσα από το ζήτημα της Κύπρου. Το Κυπριακό αποτέλεσε ταυτόχρονα πεδίο άρθρωσης και αναπαραγωγής της κυρίαρχης εθνικόφρονης ιδεολογίας και πεδίο άρνησης και αμφισβήτησής της, μέσα από τις διαφορετικές νοηματοδοτήσεις της έννοιας του έθνους. Ο αγώνας για την Ένωση διεξήχθη από την Αριστερά σε συνάφεια με τη βασική της τοποθέτηση, που έθετε στο επίκεντρο την αντίθεση ανάμεσα στο ελληνικό έθνος και τον ιμπεριαλισμό. Η ΕΔΑ και το ΚΚΕ επένδυσαν σε μεγάλο βαθμό την πολιτική τους στο συγκεκριμένο θέμα. Στο πλαίσιο του αυταρχικού μετεμφυλιακού κράτους, το ζήτημα της Κύπρου εξελίχθηκε σε χώρο έκφρασης της αντίθεσης στο κυρίαρχο πολιτικό σύστημα, αποκτώντας, κατά περίσταση, τον χαρακτήρα μιας συνολικότερης αμφισβήτησης. Σταδιακά πάντως, και ειδικότερα από το 1956 και μετά, το κίνημα για την Ένωση άρχισε να χάνει την προηγούμενη δυναμική του και να παθητικοποιείται. Η ριζοσπαστική διάσταση του κινήματος που έφερνε τον λαό ως υποκείμενο στο προσκήνιο υποχώρησε και πλέον κυριάρχησε η επίσημη κυβερνητική διαπραγματευτική πολιτική.Στο πλαίσιο του Κυπριακού, αναπτύχθηκε, επίσης, η εναντίωση στο ΝΑΤΟ, τη Μ. Βρετανία και τις ΗΠΑ. Στα μέσα της δεκαετίας του 1950 οι τάσεις αυτές εκδηλώθηκαν ιδιαίτερα έντονα στο πεδίο της κοινωνικής διαμαρτυρίας, συναρθρώνοντας το αίτημα της Ένωσης με την Ουδετεροφιλία, την εναντίωση στα Δυτικά σχέδια και τις κυβερνητικές πολιτικές. Κατά τη δεκαετία του 1950 δημιουργήθηκαν, με το Κυπριακό σε δεσπόζουσα θέση, νέες εκφράσεις του αντιβρετανισμού, ενώ ο αντιαμερικανισμός (επαν)ήλθε εμφατικά στο επίκεντρο του λόγου και της σκέψης της Αριστεράς.Τα παραπάνω έλαβαν χώρα την εποχή της ανόδου των αντιαποικιακών κινημάτων και της αποαποικιοποίησης, Ο αντιαποικιακός χαρακτήρας του κυπριακού αγώνα ήταν αντιφατικός και συγκεχυμένος. Αντίστοιχα μορφοποιήθηκαν και αλληλοεπηρεάστηκαν οι ρητορικές της Ένωσης, οι αντιαποικιοκρατικοί λόγοι, οι λόγοι της Αριστεράς αλλά και εκείνοι της «εθνικοφροσύνης». Οι εξελίξεις αυτές βρέθηκαν επίσης να τέμνονται με τις ελληνοσοβιετικές σχέσεις. Η ΕΣΣΔ υποστήριζε την ελληνική πλευρά, καθώς έτσι ερχόταν σε αντίθεση με τα πολιτικά και γεωστρατηγικά σχέδια των Δυτικών. Η υποστήριξη αυτή δημιουργούσε, με τη σειρά της, πολιτικά οφέλη για την ελληνική Αριστερά.Σε ένα άλλο επίπεδο, η Τουρκία κρινόταν από τα κόμματα της ελληνικής Αριστεράς ταυτόχρονα ως εθνικός κίνδυνος και ως εργαλείο των ΗΠΑ και της Μ. Βρετανίας. Η θεώρηση αυτή αλληλεπιδρούσε και συνηχούσε με τα αντιτουρκικά αισθήματα μεγάλου μέρους της ελληνικής κοινής γνώμης. Υπό αυτούς τους όρους, ο αντιτουρκισμός και ο αντιιμπεριαλισμός ταυτίζονταν και αλληλοτροφοδοτούνταν. Αντίστοιχα, η τουρκοκυπριακή κοινότητα του νησιού θεωρείτο ένα δευτερεύον και συμπληρωματικό -αν όχι εχθρικό- στοιχείο στον αγώνα για την Ένωσης.Τέλος, η σχέση της ΕΟΚΑ με τα ελληνικά αριστερά κόμματα υπήρξε δαιδαλώδης. Αρχικά τόσο η ΕΔΑ και το ΚΚΕ όσο και το ΑΚΕΛ καταδίκασαν την εμφάνιση της οργάνωσης κατηγορηματικά. Η πολιτική επένδυση έπειτα της ελληνικής Αριστεράς στα αντιβρετανικά χαρακτηριστικά της ΕΟΚΑ, ακυρώθηκε δραματικά από την αντικομμουνιστική τοποθέτηση και βίαια πρακτική της ελληνοκυπριακής οργάνωσης.