Οι γλωσσοθεωρητικές προσεγγίσεις των νεοπλατωνικών υπομνηματιστών του Αριστοτέλη: η εξήγησις των γλωσσικών προσεγγίσεων του Αριστοτέλη από τον Πορφύριο, τον Αμμώνιο, τον Σιμπλίκιο, τον Φιλόπονο και τον Ολυμπιόδωρο

Abstract

The key-study of this research is the views of Neoplatonic commentators on Aristotle about the linguistic phenomenon. Their approaches on language are formulated in the literary genre of the commentary on philosophical treatise. Aristotle’s Neoplatonic commentators combine Platonic, Aristotelian, Stoic and Neoplatonic concepts and approaches and they also develop ancient Grammarians’ views, formulating original approaches on some of the most important aspects of language. Some of the main issues that concern them are the following: the origins of language, voice as its material basis, as well as the articulatory formation of this material. Furthermore, they formulate their views on important aspects of language, such as its communicative character and the “arbitrary” relation between the “signifier” and the “signified”. Their philosophical enquiry also focuses on “nature versus convention” debate, one of the most important debates in ancient thought. The concept of ‘metalanguage’ also interests them significantly and it is closely related to the syntax of a statement which is true or false. The emergence of language is due to the soul’s embodiment. Concerning the distinction between voice as matter from language as form, it is the first time that an overall account of every possible phonetic and non phonetic sound is formulated and the basic difference between non-formulated phonetic matter and language is defined. Another vital aspect of language which interests the Neoplatonics is its communicative character (ὀνόματα μηνυτικά): during communication the speaker’s thought meets the thought of the listener and this meeting takes place when the two individuals speak the same languge. Those philosophers formulate the most developed – up to their time – approach of many linguistic aspects, some of which are not “arbitrary”, such as the analogical production. Neoplatonic commentators constitute a new theoretical basis, consisting of Stoic concepts about lekta and also Grammarians’ views on the syntax “name + verb”. Regardless of the extent to which their approaches are identified with contemporary linguistic views, it is a fact that their various texts on different Aristotelian treatises constitute a defined and very interesting theory on language which reveals philosophical thought on linguistic aspects that are still raising issues for contemporary linguistics.

Αντικείμενο της εργασίας αυτής είναι οι γλωσσοθεωρητικές προσεγγίσεις των νεοπλατωνικών υπομνηματιστών του Αριστοτέλη, όπως διατυπώνονται στο γραμματειακό είδος του υπομνήματος σε φιλοσοφική πραγματεία. Oι νεοπλατωνικοί υπομνηματιστές του Αριστοτέλη συνδυάζουν πλατωνικά, αριστοτελικά, στωικά, νεοπλατωνικά στοιχεία, αξιοποιούν θέσεις των αρχαίων Γραμματικών και διατυπώνουν τις προσεγγίσεις τους για σημαντικές όψεις του γλωσσικού φαινομένου, οι οποίες συγκροτούν μια πρωτότυπη θεωρητική βάση για τη θεωρητική ενασχόληση με τη γλώσσα. Βασικά θέματα που τους απασχολούν όσον αφορά τη γλώσσα είναι η προέλευση της γλώσσας και η υλική της βάση, που είναι η φωνή, καθώς και οι δυνατότητες αρθρωτικής διαμόρφωσης της φωνητικής ύλης στον άνθρωπο. Σημαντικές όψεις της ανθρώπινης γλώσσας για τις οποίες διατυπώνουν τις θέσεις τους είναι ο επικοινωνιακός χαρακτήρας της γλώσσας και η «αυθαίρετη» σχέση μεταξύ σημαίνοντος και σημαινομένου. Η ενασχόλησή τους εστιάζει ακόμη στο −αμφιλεγόμενο για την αρχαία σκέψη− ζήτημα φύσει-θέσει όσον αφορά τη γλώσσα. Η έννοια της ‘μεταγλώσσας’ κατέχει επίσης ιδιαίτερη θέση στις αναζητήσεις τους και σχετίζεται κυρίως με τους τρόπους που μπορεί να διατυπωθεί μια κατηγορική κρίση, ένα αληθές ή ψευδές νόημα. Η προέλευση της γλώσσας οφείλεται στην «πτώση» της ψυχής στην ενσώματή της κατάσταση. Όσον αφορά τη διάκριση της φωνής ως ύλης από τη γλώσσα ως μορφή διατυπώνεται για πρώτη φορά μια συνολική αποτίμηση και ταξινόμηση όλων των μη φωνητικών και φωνητικών ήχων και ορίζεται η βασική διαφορά μεταξύ άμορφης φωνητικής ύλης και γλώσσας. Μια από τις βασικότερες όψεις της γλώσσας που απασχολεί τους νεοπλατωνικούς υπομνηματιστές είναι ο επικοινωνιακός της χαρακτήρας (ὀνόματα μηνυτικά): αυτό που επιτελείται κατά την επικοινωνία είναι η συνάντηση της σκέψης πομπού και δέκτη, η οποία πραγματοποιείται μεταξύ ανθρώπων που μιλούν την ίδια γλώσσα. Οι φιλόσοφοι αυτοί διατυπώνουν την πιο προωθημένη μέχρι τότε προσέγγιση των περισσότερων όψεων του γλωσσικού φαινομένου, κάποιες από τις οποίες δεν είναι απολύτως αυθαίρετες, όπως είναι, π.χ., η παραγωγή λεξιλογίου κατά αναλογία. Οι νεοπλατωνικοί υπομνηματιστές διατυπώνουν μια προσέγγιση με νέα βάση, η οποία αποτελείται από τα διδάγματα των Στωικών για τα λεκτά και των Γραμματικών για τα βασικά συντακτικά σχήματα που καλύπτουν τους πιθανούς τύπους του συντάγματος «όνομα + κατηγόρημα». Ανεξάρτητα από τον βαθμό στον οποίο οι προσεγγίσεις τους ταυτίζονται με θέσεις της σύγχρονης γλωσσολογίας, ή μπορούν να χαρακτηριστούν προδρομικές σε σχέση με αυτές, είναι γεγονός ότι από χωρία των υπομνημάτων τους σε ποικίλες αριστοτελικές πραγματείες συγκροτείται μια συγκεκριμένη και με ιδιαίτερο ενδιαφέρον γλωσσική θεωρία που αποκαλύπτει ενασχόληση με όψεις της γλώσσας που απασχόλησαν και απασχολούν τη σύγχρονη γλωσσολογία.