Αξιολόγηση δεικτών ανάπτυξης και παχυσαρκίας παιδιών σχολικής ηλικίας και των αντιλήψεων των γονέων τους, για την δημιουργία δεικτών κινδύνου παιδικής παχυσαρκίας

Abstract

Objective: The aim of the present PhD dissertation was to record the prevalence of overweight and obesity in Greek primary-school children (aged 9-13 years) in relation to perinatal, economic and sociodemographic risk factors, for developing an early-life risk index estimating late childhood obesity risk from certain perinatal and family sociodemographic factors. To achieve this objective, the present study was conducted and published in two stages (studies 1 & 2)1st Study: (stage 1)Methodology: The study was cross-sectional and included retrospectively collected data from a representative sample of 2294 primary school students, aged 9-13 years, from four counties in northern, western, central and southern Greece. Weight and height were measured using standard procedures, while international thresholds were used for the definition of overweight and obesity for children and parents. Perinatal and parental data were also recorded via standardized questionnaires.Results: The prevalence of overweight and obesity was 30.5% and 11.6%, respectively, with a higher prevalence of obesity in boys compared to girls (13.7% vs 9.5%, P = 0.019). Maternal smoking at pregnancy (OR, 1.37; 95% CI, 1.05-1.98), rapid infant weight gain (OR, 1.69; 95% CI, 1.20-2.38), paternal and maternal obesity (OR, 2.25; 95% CI, 1.45-3.48 and OR, 2.14; 95% CI, 1.28-3.60 respectively) were found to significantly increase the odds of children’s obesity (apart from overweight), while Greek nationality (OR, 1.06; 95% CI, 1.01-1.39) was found to significantly increase the odds of children’s overweight only. Maternal pre-pregnancy obesity (OR, 2.15; 95% CI, 1.27-3.70) and introduction of solid foods at weaning later than 5 months of life (OR, 1.60; 95% CI, 1.02-2.51) were also found to increase the likelihood of childhood obesity. On the contrary, children having older fathers (OR, 0.55; 95% CI, 0.37-0.80) or more educated mothers (OR, 0.57; 95% CI, 0.36-0.90) were less likely to be obese.Conclusions: The current study identified certain perinatal factors and parental demographic characteristics as important risk factors for children’s overweight and obesity, indicating the multifactorial nature of the etiology of overweight and obesity, as well as the need to extend our understanding beyond classical reasons like positive energy balance.2nd Study: (stage 2)Methodology: In the aforementioned first study, and on the same sample, the multivariate regression analysis showed that the factors remaining as statistical strongest in relation to childhood obesity were the pre-pregnancy body weight of the mother, the active maternal smoking during pregnancy, the educational level of the mother and the weight gain of the infant during the first six months of life. These factors were therefore combined with the sex of the child to develop the "Childhood Obesity Risk Evaluation Index" (CORE index).Results: The score of the CORE index ranged from 0 to 11 units. Each unit was associated with an obesity risk probability (range 4% to 40%). Cut-off point analysis revealed that a score ≤5 best discriminated obese from non-obese children. On the basis of this cut-off point, the sensitivity of the CORE index was 54% and its specificity 65%.Conclusions: In contrast to other studies that associate only a single variable, or, at the other end, attempt to associate (through data mining) a large number of variables to childhood obesity risk, the CORE index consists of a small set of variables that can be easily and inexpensively collected during routine visits to pediatricians and other health professionals. The proposed CORE index and the relevant diagram of percent risk ratio could be used by pediatricians and other health professionals to identify children at high risk for obesity early in life. This simple and inexpensive tool could be useful as an aid to initiatives to prevent childhood obesity. Finally, further prospective studies are needed to test the predictive validity of the index CORE, while possible modifications of the individual score components could improve performance.

Σκοπός: Η παρούσα διδακτορική διατριβή-μελέτη κατέγραψε τον επιπολασμό του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας, σε παιδιά δημοτικών σχολείων (ηλικίας 9-13 ετών), στην ελληνική επικράτεια σε σχέση με περιγεννητικούς, οικονομικούς και κοινωνικοδημογραφικούς παράγοντες κινδύνου. Στόχος ήταν η ανάπτυξη ενός δείκτη που εκτιμά, από την πρώιμη παιδική ηλικία, την πιθανότητα εμφάνισης μελλοντικής παιδικής παχυσαρκίας από συγκεκριμένα περιγεννητικά και οικογενειακά κοινωνικοδημογραφικά χαρακτηριστικά. Για τον παραπάνω σκοπό, η διδακτορική διατριβή πραγματοποιήθηκε και δημοσιεύτηκε σε δυο στάδια (μελέτες 1η & 2η).1η Μελέτη: (στάδιο 1ο)Μεθοδολογία: Η μελέτη ήταν συγχρονική και περιελάμβανε αναδρομικά δεδομένα που συλλέχθηκαν από ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα 2294 μαθητών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, ηλικίας 9-13 ετών, από τέσσερις νομούς της βόρειας, δυτικής, κεντρικής και νότιας Ελλάδας. Το βάρος και το ύψος μετρήθηκαν χρησιμοποιώντας πρότυπες διαδικασίες, ενώ οι διεθνείς κατωφλικές τιμές χρησιμοποιήθηκαν για τον ορισμό των υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών και γονέων. Τα περιγεννητικά, δημογραφικά και κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά καταγράφηκαν, επίσης, μέσω τυποποιημένων ερωτηματολογίων.Αποτελέσματα: Ο επιπολασμός των υπέρβαρων και παχύσαρκων ήταν 30,5% και 11,6% αντίστοιχα, με υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης της παχυσαρκίας στα αγόρια σε σύγκριση με τα κορίτσια (13,7% έναντι 9,5%, P = 0,019). Η Ελληνική ιθαγένεια (ΣΛ, 1,06; 95% ΔΕ 1,01-1,39), το κάπνισμα της μητέρας κατά την εγκυμοσύνη (ΣΛ, 1,37 95% ΔΕ 1,05-1,98), η ταχεία αύξηση του σωματικού βάρους του βρέφους (ΣΛ, 1,69 95% ΔΕ 1,20-2,38), οι υπέρβαροι γονείς (πατέρας και μητέρα, ΣΛ, 1,27 και 1,40, αντίστοιχα) βρέθηκαν να αυξάνουν σημαντικά τις πιθανότητες της παιδικής παχυσαρκίας. Η παχυσαρκία της μητέρας πριν την εγκυμοσύνη (ΣΛ, 2,15 95% ΔΕ 1,27-3,70) και ο χρόνος έναρξης - εισαγωγής των στερεών τροφών στη διατροφή των βρεφών (μετά τον 5ο μήνα της ζωής) βρέθηκαν επίσης να αυξάνουν την πιθανότητα της παιδικής παχυσαρκίας (ΣΛ, 1,60 95% ΔΕ 1,02-2,51). Τα παιδιά που έχουν μεγαλύτερους ηλικιακά (> 46 ετών) πατέρες (ΣΛ, 0,55 95% ΔΕ 0,37-1,80) και μητέρες με αυξημένη μόρφωση (ΣΛ, 0,57 95% ΔΕ 0,36-0,90) ήταν λιγότερο πιθανό να είναι παχύσαρκα.Συμπεράσματα: Σε πρώτο στάδιο, στη μελέτη, εντοπίστηκαν πολυάριθμοι περιγεννητικοί και κοινωνικοδημογραφικοί παράγοντες ως σημαντικοί παράγοντες κινδύνου υπέρβαρου και παχυσαρκίας για την παιδική ηλικία. Το γεγονός αυτό υπογραμμίζει την πολυπαραγοντική φύση της αιτιολογίας του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας καθώς και την ανάγκη περεταίρω μελέτης των αιτιών εμφάνισης παιδικής παχυσαρκίας, πέραν των κλασικών αιτιών όπως το ισοζύγιο ενέργειας.2η Μελέτη: (στάδιο 2ο)Μεθοδολογία: Στο προαναφερόμενο, πρώτο στάδιο, και στο ίδιο δείγμα η πολυπαραγοντική ανάλυση λογαριθμικής παλινδρόμησης έδειξε ότι, οι παράγοντες που παρέμειναν στατιστικά ισχυρότεροι σε σχέση με την παχυσαρκία ήταν το πριν την εγκυμοσύνης σωματικό βάρος της μητέρας, το ενεργό κάπνισμα της μητέρας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, το μορφωτικό επίπεδο της μητέρας και η αύξηση του σωματικού βάρους του βρέφους κατά τους πρώτους έξι μήνες της ζωής. Οι παράγοντες αυτοί συνδυάστηκαν με το φύλο των παιδιών για την ανάπτυξη του "Δείκτη Αξιολόγησης Κινδύνου Παιδικής Παχυσαρκίας" (Childhood Obesity Risk Evaluation index - CORE)Αποτελέσματα: Το σκορ του δείκτη CORE κυμαίνεται από 0 έως 11 μονάδες. Κάθε μονάδα συσχετίστηκε με πιθανότητα κινδύνου παχυσαρκίας (εύρος 4% έως 40%). Η κατωφλική ανάλυση (Cut-off point) αποκάλυψε ότι ένα σκορ ≤ 5 διέκρινε βέλτιστα τα παχύσαρκα από τα μη παχύσαρκα παιδιά. Βάσει αυτού του ορίου (κατωφλικού σημείου) η ευαισθησία του δείκτη CORE υπολογίστηκε στο 54% και η ειδικότητα του στο 65%.Συμπεράσματα: Η παρούσα μελέτη, σε αντίθεση με άλλες μελέτες που συνδέουν μόνο μία μεταβλητή ή άλλες μελέτες που προσπαθούν να συνδέσουν (μέσω εξόρυξης δεδομένων - data mining) ένα μεγάλο αριθμό μεταβλητών με το κίνδυνο παιδικής παχυσαρκίας, κατασκεύασε τον δείκτη CORE χρησιμοποιώντας ένα μικρό σύνολο μεταβλητών, που μπορούν εύκολα και ανέξοδα να συλλέγονται κατά τη διάρκεια συνήθων επισκέψεων σε παιδίατρους και άλλους επαγγελματίες υγείας. Ο προτεινόμενος δείκτης CORE και το σχετικό διάγραμμα επί τοις εκατό της πιθανότητας κινδύνου μπορεί να αποδειχθούν πολύτιμα εργαλεία ανίχνευσης, καθώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους παιδίατρους και άλλους επαγγελματίες υγείας για τον εντοπισμό των παιδιών που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο εμφάνισης παιδικής παχυσαρκίας από τα πολύ πρώιμα στάδια της ζωής, όπως η βρεφική ηλικία. Ο δείκτης CORE, ως απλό και φθηνό εργαλείο, θα μπορούσε να είναι χρήσιμος και ως βοήθημα σε πρωτοβουλίες για την πρόληψη της παιδικής παχυσαρκίας, αν και περαιτέρω προοπτικές μελέτες απαιτούνται για να ελεγχθεί η προγνωστική εγκυρότητά του. Επιπλέον, πιθανές τροποποιήσεις στα επιμέρους σκορ των συστατικών του, θα μπορούσαν να βελτιώσουν τις επιδόσεις του.