Γιουγκοσλαβία 1941-1945: αποδόμηση και αναδόμηση ενός ευρωπαϊκού κράτους

Abstract

This research project examines the formation of the Yugoslavian state for the second time in history. In particular, it focuses on the strategy implemented by the Communist Party of Yugoslavia in order to form a united national liberation front in a multinational country, which was also fragmented and occupied following the Axis forces invasion. It also analyses the contribution of the Partisan Army in the formation of the cohesive Yugoslavian perception. Towards the goal of building this front, the Communist Party of Yugoslavia, as the main contributor, had to combat nationalism and had to define which content in its struggle would give a pan-yugoslav dimension to the movement. It had to gather together the popular forces against the invader and discover the adhesive which would unify the peoples of this country. Over the time period between autumn and winter 1941/1942, it was decided that the strategic goal would be best served if each nation was addressed separately. However, the different nations were divided between patriotic forces fighting in the lines of the national liberating movement on one hand and the forces of the ‘status quo’, representing the national repression of the interwar period on the other. The national liberating movement set political goals, namely to conquest power through a democratic-bourgeois revolution and to form a state where all nations would be equal. The Partisan Army was organised in a way which facilitated the amalgamation of people’s microcosm in a wider, pan-yugoslavic structure. The mobility of the military units played a decisive role in this. The formation of the national liberating front and its armed forces was characterised by contradictions, in an effort to find balance between local and national. These questions of priority between local and wider needs emerged as a result of the particular military and political organs structure as well as the principal goal of forming a federal state. Interestingly, these challenges continued to preoccupy the Yugoslavian state even in the post war period.

Το αντικείμενο αυτής της έρευνας είναι η συγκρότηση του γιουγκοσλαβικού κράτους για δεύτερη φορά στην ιστορία του. Πιο συγκεκριμένα, με ποιον τρόπο το Κομμουνιστικό Κόμμα Γιουγκοσλαβίας προσπάθησε να συγκροτήσει ένα ενιαίο εθνικοαπελευθερωτικό μέτωπο σε μία πολυεθνική χώρα, κατακερματισμένη και πολλαπλά κατεχόμενη μετά την εισβολή των Δυνάμεων του Άξονα. Επίσης, πώς ο παρτιζάνικος στρατός συνέβαλλε στην οικοδόμηση της ενιαίας γιουγκοσλαβικής αντίληψης. Στην προσπάθεια αυτή το Κομμουνιστικό Κόμμα Γιουγκοσλαβίας, που ήταν ο κύριος φορέας της συγκρότησης αυτού του μετώπου, έπρεπε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα του εθνικισμού και το ζήτημα του περιεχομένου της πάλης, προκειμένου το κίνημα να λάβει πανγιουγκοσλαβική διάσταση και σαφή προσανατολισμό ως προς τον αντίπαλο. Έπρεπε να βρεθεί εκείνη η βάση συσπείρωσης δυνάμεων εναντίον του κατακτητή και η συγκολλητική εκείνη ουσία που θα συνένωνε τους λαούς της χώρας. Την περίοδο φθινόπωρο-χειμώνας 1941/1942 διαμορφώθηκε η αντίληψη πως ο στρατηγικός στόχος εξυπηρετούνταν καλύτερα με την επίκληση στο κάθε έθνος ξεχωριστά, το οποίο όμως διαχωρίζονταν εντός του σε πατριωτικές δυνάμεις που πολεμούν στις γραμμές του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος και σε όλους αυτούς που εκπροσωπούσαν το παλιό, την τάξη πραγμάτων δηλαδή που ταυτίζονταν με την μεσοπολεμική εθνική καταπίεση. Το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα απέκτησε και πολιτικό περιεχόμενο, δηλαδή την κατάληψη της εξουσίας στα πλαίσια της αστικοδημοκρατικής επανάστασης, η οποία θα οργάνωνε ένα κράτος όπου όλα τα έθνη θα ήταν ισότιμα. Ο παρτιζάνικος στρατός δομήθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε η τοπικότητα, ο μικρόκοσμος των ανθρώπων να ενσωματωθεί σε έναν ευρύτερο σχηματισμό με πανγιουγκοσλαβικές διαστάσεις. Το ζήτημα της κίνησης των μονάδων έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εμπέδωση αυτών των διαστάσεων. Η διαδικασία συγκρότησης του εθνικοαπελευθερωτικού μετώπου και του ένοπλου σκέλους του, εμπεριείχε αντιφάσεις, οι οποίες προέκυπταν από την προσπάθεια εξισορρόπησης μεταξύ τοπικού και γενικού. Τόσο η δομή συγκρότησης των στρατιωτικών και πολιτικών οργάνων εξουσίας, όσο και η επιλογή να κατοχυρωθεί το περιεχόμενο του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα με τη δημιουργία του ομοσπονδιακού μοντέλου, δημιουργούσε ζητήματα προτεραιότητας στην εξυπηρέτηση των αναγκών μεταξύ τοπικών κοινοτήτων και ευρύτερου συνόλου, ζητήματα που απασχόλησαν το γιουγκοσλαβικό κράτος και μεταπολεμικά.