Περί αυτομολιών: προσχωρήσεις από το βυζαντινό στο αραβικό στρατόπεδο (7ος - 10ος αι.)

Abstract

The aim of this thesis is to gather and analyze data relating to group or individual defections of Byzantines to the Arabs from the 7th until the 10th century, when the rivalry between the two sides reached its peak. Defection is not only considered as a military offense, but it is also used in its broader sense, i.e. to voluntarily join the ranks of the adversary, to desert one’s camp and join the rival one, to betray one’s family and ally with the enemy. This thesis is based on narrative sources - translation of byzantine and eastern documents - military and siege manuals, nautical treatises and legal documents. The study of military documents enables the drawing of conclusions about the role of the defectors both during war and peace times. The inducement of defections by the rival camp and the affiliation of enemy forces through deception, disinformation and use of fake defectors, the effort to prevent similar actions by one’s own army, the use of defectors as informers and the appropriate treatment thereof, constitute the principles of the Byzantine strategy and are examined in all military documents. The penalties envisaged for the military offense or crime of defection are included in the military criminal law provisions of these documents, as well as in relevant provisions in the laws of the Middle Byzantine period. The thesis focuses on the presentation of specific cases of defection, both of entire groups and of individuals. Group defections observed in the very early years of the Arab expansion mainly concern the case of Arab Christians, Byzantine allies in the region of Syria, as well as Slavs settled in Asia Minor in the 7th century, who deserted the Byzantine army and joined the Arabs. These group defections also examine the case of Paulicians, who defected to the enemy during the 9th century. Material motives, such as grants, promises for abundant spoils of war, land concessions for cultivation and settlement, lured allies and settlers who would not hesitate to join the rival camp, had they been given a more attractive offer. More specific cases of defection mainly cover cases of prominent individuals. Competent generals, politicians, and contestants to the throne would not hesitate to join the Arabs, seeking to implement their ambitious political plans or avoid the impending punishment for offenses they had committed or for which they had just been accused of. Most defections of officials occurred during revolts or riots. Conclusions are drawn also for the precarious state of the defectors, even the prominent ones, during their stay with the enemy. Absolution and amnesty for their actions and promises to maintain their previous privileges and to gain new ones would guarantee their safe return to Byzantium.

Σκοπός της διατριβής είναι η συγκέντρωση και ανάλυση στοιχείων που αφορούν στις ομαδικές ή μεμονωμένες αυτομολίες Βυζαντινών στους Άραβες από τον 7ο έως και τον 10ο αιώνα, εποχή κορύφωσης της αντιπαλότητας των δύο πλευρών. Η αυτομολία δεν αντιμετωπίζεται ως στρατιωτικό παράπτωμα μόνο, αλλά χρησιμοποιείται με την ευρύτερη σημασία του όρου, σύμφωνα με την οποία σημαίνει την εκούσια μετάβαση στις τάξεις των αντιπάλων, την αποσκίρτηση από το οικείο στρατόπεδο και την προσχώρηση στο αντίπαλο, την προδοσία των οικείων και τη συμμαχία με τους εναντίους. Η μελέτη γίνεται με βάση αφηγηματικές πηγές -βυζαντινές και ανατολικές από μετάφραση-, στρατιωτικά και πολιορκητικά εγχειρίδια, ναυτικές πραγματείες καθώς και νομικά κείμενα. Καταρχάς, η εξέταση των στρατιωτικών κειμένων συμβάλλει στην εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με το ρόλο που διαδραμάτιζαν οι αυτόμολοι σε καιρό πολέμου, αλλά και σε καιρό ειρήνης. Η πρόκληση αυτομολιών από το αντίπαλο στρατόπεδο και ο προσεταιρισμός εχθρικών δυνάμεων μέσω της εξαπάτησης, της παραπληροφόρησης και της αποστολής επίπλαστων αυτομόλων, η προσπάθεια αποτροπής αντίστοιχων ενεργειών από το οικείο στρατόπεδο, η χρησιμοποίηση των αυτομόλων ως πληροφοριοδοτών και η κατάλληλη μεταχείρισή τους αποτελούν αρχές της βυζαντινής στρατηγικής και θίγονται σε όλα τα κείμενα στρατιωτικού περιεχομένου. Οι προβλεπόμενες ποινές για το στρατιωτικό αδίκημα ή έγκλημα της αυτομολίας περιλαμβάνονται σε διατάξεις του στρατιωτικού ποινικού δικαίου των εν λόγω έργων καθώς και σε σχετικές ρυθμίσεις στη νομοθεσία των μέσων βυζαντινών χρόνων. Το ενδιαφέρον στη διατριβή εστιάζεται στην παρουσίαση ειδικότερων περιπτώσεων αυτομολιών, τόσο ολόκληρων ομάδων όσο και μεμονωμένων ατόμων. Στις ομαδικές αυτομολίες που παρατηρήθηκαν από τα πρώτα κιόλας χρόνια της αραβικής εξάπλωσης, εξετάζεται η περίπτωση των χριστιανών Αράβων, συμμάχων των Βυζαντινών στην περιοχή της Συρίας καθώς και των σλάβων εποίκων, εγκαταστημένων τον 7ο αιώνα στη Μικρά Ασία, που ενώ υπηρετούσαν στα βυζαντινά στρατεύματα, αποσκίρτησαν στους Άραβες. Σε αυτές τις ομαδικές αυτομολίες, εξετάζεται και η περίπτωση των Παυλικιανών, οι οποίοι αυτομόλησαν στους αντιπάλους κατά τον 9ο αιώνα. Υλικά κίνητρα, όπως χορηγίες, υποσχέσεις για πλούσια λάφυρα, παροχή γης για καλλιέργεια και εγκατάσταση, συγκρατούσαν συμμάχους και εποίκους, οι οποίοι δεν δίσταζαν να μεταπηδήσουν στο αντίπαλο στρατόπεδο, αν τους προσφέρονταν περισσότερα. Στις ειδικότερες περιπτώσεις αυτομολιών εξετάζονται και εκείνες μεμονωμένων ατόμων, επιφανών κυρίως προσωπικοτήτων. Ικανοί στρατηγοί αλλά και πολιτικοί αξιωματούχοι, ανταπαιτητές του θρόνου συχνά, δεν δίσταζαν να προσφύγουν στους Άραβες επιδιώκοντας την υλοποίηση φιλόδοξων πολιτικών σχεδίων ή επιθυμώντας να αποφύγουν επικείμενη τιμωρία για παραπτώματα που τυχόν είχαν διαπράξει ή για τα οποία είχαν απλώς κατηγορηθεί. Η αυτομόληση αξιωματούχων συντελέστηκε στις περισσότερες περιπτώσεις κατά τη διάρκεια στάσεων και εξεγέρσεων. Συμπεράσματα συνάγονται και για την επισφαλή θέση των αυτομόλων, ακόμη και επιφανών προσώπων, κατά την περίοδο παραμονής τους στους αντιπάλους. Η συγχώρεση και η απόδοση αμνηστίας για τις πράξεις τους και οι υποσχέσεις για διατήρηση παλαιών προνομίων αλλά και χορήγηση νέων αποτελούσαν εγγυήσεις για ασφαλή επιστροφή τους στο Βυζάντιο.