Πτυχές της ανάπτυξης της αιολικής ενέργειας στην Ελλάδα: από την ιστορία της τεχνολογίας στην τεχνολογική πολιτική

Abstract

The interest on Renewable Energy Sources/RES technologies, during the 70s, has been supported by a combination of several factors: the energy crisis of the 70s, the threat of fossil fuels΄ depletion, the international apprehension for the environmental degradation because of their use, as well as the criticism on the nuclear energy after the accidents that took place in some installations all around the world.In Greece, the development of RES-yet mostly wind energy in the Greek case- involved an additional important reason: The Greek Public Power Corporation/PPC, was commissioned to supply the Aegean Sea islands with electrical energy, produced by costly autonomous diesel plants. The RES technologies were thought to be competitive in the context of the Greek islands environment. The rich Greek wind potential was a challenge towards the experimental installation of RES technologies.The main finding of my thesis is the discernment of two distinct social and technological orientations, or ‘paradigms’, concerning the development of RES -particularly, wind energy technologies - in Greece. The first paradigm dominates during 70’s till the end of 90’s, progressively declining from then on. The second paradigm emerges gradually from the end of 90’s and dominates till these days. The first paradigm was based on the substitution of some fossil electrical energy, in the autonomous energy systems of the islands, by RES energy. The cornerstone of the second paradigm is the installation of larger wind parks in both insular and mainland Greece, with the intention of exporting the energy produced in the wind parks, irrespective of their localities, to be consumed away from its production sites. It presupposes the integration of the local electrical networks into the national electric power grid. The difference between the two paradigms corresponds to some technical and social divergences. In this thesis, I highlight some of them. I focus on the ways with which the protagonists modulated the RES systems at every time, through α set of imposed institutions, in order to achieve their goals. Furthermore, I point out that the inherent RES features dictate a definite way of management for them, in accordance with a decentralized model of energy planning and environmental policy.The main ideas prevailing in energy planning are intimately related with the dominating national social values. They express the attitude followed by the ruling political system in selecting the appropriate development model. The choices available originate from two main ways of thinking: The first philosophy, according to the first paradigm of this work, is oriented towards a decentralized, small-scale energy system integrating local interconnections and energy saving - features conforming with RES planning. These characteristics inspire to the consumer a way of living and paths of energy source selection that exclude application of violence to the environment. The second philosophy prevalent in the second paradigm expresses the dominating energy model in the West, in which increased energy consumption concurs with economic growth and prosperity. Towards this goal, large thermoelectric plants were constructed, emphasizing on large energy consumption away from the sites of the energy production installations. The same principle applies to the operation of extensive wind parks, in accordance with the second paradigm of RES development. This thesis focuses on the efforts of various institutions for the development of Renewable Energy Sources in Greece. In spite of the state intervention in favor of RES development, I examine the strategy of central energy planning, which compels the local communities to a marginal role. I also analyze the importance of the legislative frame, which is in consonance with the interests of large wind park investment groups. I additionally point out the tendency of these groups to install large wind parks in places with sensitive landscapes in the name of defying climate change, yet ignoring the incurring local environmental degradation, as well as the opinion of the local habitants.Based on my thesis findings, I highlight the necessity for the equal distribution of the environmental benefits emanating from the RES use, through out the country. I bring forward a third paradigm, which is supported by current investigations, progressively gaining international support. This new model is based on self-production of the electrical energy needed by the consumer, with the concurrent use of smart grids for favorable handling of the excess or shortage in energy self-production.

Το ενδιαφέρον για τεχνολογίες που αξιοποιούν ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) ενισχύθηκε από ένα συνδυασμό παραγόντων: την ενεργειακή κρίση της δεκαετίας του ΄70 και την απειλή εξάντλησης των αποθεμάτων ορυκτών καυσίμων, την παγκόσμια ανησυχία για την υποβάθμιση του περιβάλλοντος από τη χρήση ορυκτών καυσίμων σε θερμοηλεκτρικούς σταθμούς, την κριτική στην πυρηνική ενέργεια που ακολούθησε μια σειρά πυρηνικών ατυχημάτων σε διάφορα σημεία του πλανήτη.Η Ελλάδα συγκέντρωσε το ενδιαφέρον υποστηρικτών της αιολικής ενέργειας για έναν επιπλέον λόγο. Η ΔΕΗ ήταν υποχρεωμένη να εξασφαλίζει ηλεκτρική ενέργεια στα νησιά, μέσω ορυκτών καυσίμων, με μεγάλο κόστος. Η ύπαρξη πολλών νησιών με μικρούς και αυτόνομους θερμοηλεκτρικούς σταθμούς θα μπορούσε να καταστήσει ανταγωνιστική την εγκατάσταση τεχνολογιών ΑΠΕ σε αυτά. Με δεδομένο το πλούσιο αιολικό δυναμικό της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών, η περίπτωση της Ελλάδας θεωρούνταν προνομιακή για τον επιτυχή πειραματισμό στην εγκατάσταση τεχνολογιών ΑΠΕ.Το βασικό εύρημα της διατριβής μου αναφέρεται στην ύπαρξη δύο διαφορετικών προσανατολισμών, τεχνικών και κοινωνικών, ως προς την ανάπτυξη των τεχνολογιών ΑΠΕ, ιδιαίτερα της αιολικής ενέργειας. Εισάγω τους δύο διαφορετικούς αυτούς προσανατολισμούς ως δύο διαφορετικά ‘παραδείγματα’. Το πρώτο ΄παράδειγμα΄ κυριαρχεί στην περίοδο από τη δεκαετία του εβδομήντα μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ενενήντα, υποχωρώντας σταδιακά. Το δεύτερο αναδεικνύεται σταδιακά περί τα τέλη της δεκαετίας του ’90 και έκτοτε καθίσταται σταδιακά ηγεμονικό. Στην καθαρή τους μορφή, το πρώτο ‘παράδειγμα’ βασιζόταν στην υποκατάσταση μέρους της παραγόμενης ενέργειας από τις θερμκές μονάδες στα νησιά από ενέργεια τεχνoλογιών ΑΠΕ, σε αυτόνομα πάντα δίκτυα.Το δεύτερο ‘παράδειγμα’ βασίζεται στην εγκατάσταση ΑΠ στα νησιά και αλλού, για την παραγωγή ΗΕ με σκοπό την εξαγωγή της. Προϋποθέτει δηλαδή την ενσωμάτωση των ηλεκτρικών δικτύων των νησιών στο εθνικό δίκτυο. Η διαφορά αυτή αντιστοιχεί σε μια σειρά από επί μέρους αποκλίσεις, τεχνικές και κοινωνικές. Στα κεφάλαια της εργασίας αναδεικνύω κάποιες από αυτές τις αποκλίσεις, εμπλουτίζοντας την διαφορά μεταξύ των δύο παραδειγμάτων. Μελετώ τον τρόπο που οι εκάστοτε πρωταγωνιστές, κοινωνικές-οικονομικές κοινότητες, διαμόρφωσαν τα συστήματα ΑΠΕ/αιολικά στη χώρα μας, μέσα από τους θεσμούς που αυτοί επέβαλαν. Επισημαίνω επίσης ότι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ΑΠΕ υπαγορεύουν συγκεκριμένο πρότυπο διαχείρισής τους, που εναρμονίζεται με την φιλοσοφία του αποκεντρωμένου μοντέλου στο σχεδιασμό ενέργειας, αυτήν που συνεργάζεται με την περιβαλλοντική πολιτική. Οι ιδέες για τον ενεργειακό σχεδιασμό έχουν να κάνουν με τις κοινωνικές αξίες που επικρατούν σε ένα τόπο. Εκφράζουν την στάση που το πολιτικό σύστημα επιθυμεί να ακολουθήσει στον τρόπο ανάπτυξης. Οι επιλογές κινούνται ανάμεσα σε δύο φιλοσοφίες που υπαγορεύουν και αντίστοιχες ιδέες: Η πρώτη φιλοσοφία, κατά το πρώτο ‘παράδειγμα της εργασίας μου, είναι προσανατολισμένη σε αποκεντρωμένο ενεργειακό σύστημα μικρής κλίμακας, με περιοχικές διασυνδέσεις και στην εξοικονόμηση ενέργειας, χαρακτηριστικά από τα οποία εμφορούνται οι ΑΠΕ και δείχνουν στους καταναλωτές τρόπο ζωής και δρόμους επιλογής των πηγών ενέργειας που δεν ασκούν βία στο περιβάλλον. Η δεύτερη φιλοσοφία, κατά το δεύτερο ΄παράδειγμα,΄ συμπίπτει με την κρατούσα φιλοσοφία για την ενέργεια στον Δυτικό κόσμο, που θεωρεί ότι η αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας είναι συνώνυμη με την οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία. Στην κατεύθυνση αυτή αναπτύχθηκαν θερμοηλεκτρικά εργοστάσια, με έμφαση στη μεγέθυνση της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας, μακριά από τους τόπους παραγωγής, και στα βήματά του καλείται να βαδίσει και το σύστημα παραγωγής ΑΠΕ. Η μελέτη μου, αναδεικνύει τις προσπάθειες των διαφορετικών φορέων για ανάπτυξη ΑΕ στη χώρα μας. Παρά την ευνοϊκή κρατική παρέμβαση για την ανάπτυξη ΑΠΕ, εστιάζω στον τρόπο ενεργειακού σχεδιασμού που είναι κεντρικός, με περιθωριοποίηση των τοπικών κοινοτήτων, όπως και στην εναρμόνιση του νομοθετικού πλαισίου με τα συμφέροντα των μεγάλων επενδυτικών ομίλων αιολικών πάρκων. Επίσης εστιάζω στον ρόλο των μεγάλων επενδυτικών ομίλων ΑΠΕ, οι οποίοι στο όνομα της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, εγκαθιστούν μεγάλα συστήματα ΑΠΕ, αγνοώντας τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις τους. Με βάση τα ευρήματα της παρούσας εργασίας, φαίνεται αναγκαία η μέριμνα ώστε τα περιβαλλοντικά αγαθά που κομίζουν οι τεχνολογίες ΑΠΕ να μοιραστούν ισοκατανεμημένα στη χώρα. Αναδεικνύεται σαν λύση ένα τρίτο «παράδειγμα», που σύμφωνα με τις διεθνείς τάσεις και έρευνες, στηρίζεται στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ΑΠΕ από τους ίδιους τους καταναλωτές και στην χρήση έξυπνων δικτύων.