Έντυπα των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων στα ελληνικά αρχαιολογικά μουσεία και μνημεία (1985-2010): ιδεολογικές και παιδαγωγικές παράμετροι

Abstract

The purpose of this study is the print material designed and used for educational activities in museums and archaeological sites in Greece. It examines specifically the forms produced during the last 25 years (1985-2010), directed mainly to pupils of primary schools. The main aim is to investigate the ideological and pedagogical parameters inherent in the design of these forms. Following this task, the analysis of their content is allocated firstly to the detection, recording and interpretation of representations of the ancient past as it appears in them and secondly to the emergence of the pedagogical principles that characterize their design, as seen through the teaching methodology and learning practices adopted by their authors. The research methods used is Qualitative Content Analysis and Critical Discourse Analysis, as these were considered to be most suitable for the investigation of the manner in which the educational discourse of the archaeological museums constitutes and reproduces meanings and values, attitudes and practices. The analysis of these forms indicated that the choice of the museums narrative regarding their content is not far removed from the stereotypic representations of the national self for the past, following to some extent the traditional narrative of the Greek archaeology and historical science. Therefore they reflect broadly on the national character of these sciences and the traditional national dimension of Greek archaeological museums. Similar findings have been made for narratives adopted by textbooks and the teaching of formal education. Remarkable, however, is the finding of this study of the apparent abundance of reports mentioning traditional, conventional representations of family relationships and the gender realities of the ancient world in general. On the other hand, the close examination and analysis of the pedagogical considerations in the design of educational publications for museums, showed the object-oriented approach of the museum’s space and the exuberant presence of questions that encourage comparisons of objects, habits and activities between ancient-past and present, focusing generally to the timeless survival of the classical past, in the context of a scientific tradition according to which the Greek past is identified with the classical antiquity and approaches museum’s art objects in terms of the history of art. There were, accordingly, no references that would lead to thoughts of historical uncertainty/relevancy and the pursuit of multiple interpretations/versions of the past. These characteristics constitute the dominant ideological-pedagogical direction in the design of the print material. It should be stressed, however, that the educational material of Greek archaeological museums contribute scientifically to children’s alternative approach of the material culture, with the use of innovative methods and means of presentation and interpretation of imaginative and experiential forms of work, thus differentiating the experience of the museum’s visit from the typical educational process or the informal visit/tour.

Αντικείμενο της παρούσας έρευνας είναι τα έντυπα τα οποία σχεδιάζονται και χρησιμοποιούνται κατά τις εκπαιδευτικές δράσεις στα αρχαιολογικά μουσεία και χώρους. Εξετάζονται ειδικότερα τα έντυπα τα οποία έχουν παραχθεί κατά την τελευταία εικοσιπενταετία στον ελληνικό χώρο (1985-2010) και απευθύνονται σε μαθητές/τριες της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Κεντρικός στόχος της εργασίας είναι η διερεύνηση των ιδεολογικών και παιδαγωγικών παραμέτρων που ενυπάρχουν στο σχεδιασμό αυτών των εντύπων. Με βάση τον παραπάνω στόχο η ανάλυση του περιεχομένου τους επιμερίστηκε αφενός στην ανίχνευση, καταγραφή και ερμηνεία των αναπαραστάσεων του αρχαίου παρελθόντος που εμφανίζεται σε αυτά και αφετέρου στην ανάδειξη των παιδαγωγικών αρχών που χαρακτηρίζουν το σχεδιασμό τους, όπως αυτές διαφαίνονται μέσα από τη διδακτική μεθοδολογία και τις μαθησιακές πρακτικές που υιοθετούν οι συγγραφείς τους. Οι ερευνητικές μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν είναι η Ποιοτική Ανάλυση Περιεχομένου και η Κριτική Ανάλυση Λόγου, καθώς κρίθηκαν οι καταλληλότερες για να διερευνήσουν τον τρόπο με τον οποίο ο εκπαιδευτικός λόγος των αρχαιολογικών μουσείων συγκροτεί και αναπαράγει νοήματα και αξίες, στάσεις και πρακτικές. Η ανάλυση των εντύπων κατέδειξε ότι οι επιλογές των μουσειακών αφηγήσεων ως προς το περιεχόμενό τους δεν απομακρύνονται από τις στερεοτυπικές αναπαραστάσεις του εθνικού εαυτού για το παρελθόν, ακολουθώντας ως ένα βαθμό τις παραδοσιακές αφηγήσεις της ελληνικής αρχαιολογικής και ιστορικής επιστήμης. Αντανακλούν επομένως σε γενικές γραμμές τον εθνικό χαρακτήρα αυτών των επιστημών όσο και την παραδοσιακή εθνική διάσταση των ελληνικών αρχαιολογικών μουσείων. Ανάλογες διαπιστώσεις έχουν ήδη γίνει για τις αφηγήσεις που υιοθετούν τα εγχειρίδια και η διδασκαλία της τυπικής εκπαίδευσης. Αξιοσημείωτο ωστόσο εύρημα της παρούσας έρευνας είναι η εμφανής υπεροχή των αναφορών που παραπέμπουν σε παραδοσιακές συμβατικές αναπαραστάσεις των οικογενειακών σχέσεων και γενικά της έμφυλης πραγματικότητας του αρχαίου κόσμου. Από την άλλη πλευρά, η μελέτη και η ανάλυση των παιδαγωγικών παραμέτρων στο σχεδιασμό των εντύπων μουσειακής εκπαίδευσης κατέδειξε την αντικειμενοκεντρική προσέγγιση του μουσειακού χώρου και την πληθωρική παρουσία ερωτήσεων που προτρέπουν σε συγκρίσεις αντικειμένων, συνηθειών και δραστηριοτήτων μεταξύ αρχαίου παρελθόντος-και παρόντος, εστιάζοντας κατά κανόνα σε διαχρονικές επιβιώσεις του κλασικού παρελθόντος, στο πλαίσιο μιας επιστημονικής παράδοσης σύμφωνα με την οποία το ελληνικό παρελθόν ταυτίζεται με την κλασική αρχαιότητα και προσεγγίζει με όρους ιστορίας της τέχνης τα μουσειακά αντικείμενα. Παρατηρήθηκε αντίστοιχα η απουσία αναφορών που θα προκαλούσαν σκέψεις ιστορικής αβεβαιότητας/σχετικότητας και αναζήτηση πολλαπλών ερμηνειών/εκδοχών για το παρελθόν. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά συγκροτούν την κυρίαρχη ιδεολογική-παιδαγωγική κατεύθυνση στο σχεδιασμό των εντύπων. Ας σημειωθεί ωστόσο ότι το εκπαιδευτικό υλικό των ελληνικών αρχαιολογικών μουσείων συμβάλλει σε σημαντικό βαθμό στην εναλλακτική προσέγγιση του υλικού πολιτισμού από τα παιδιά με τη χρήση καινοτόμων μεθόδων και μέσων παρουσίασης και ερμηνείας του καθώς και ευφάνταστων και βιωματικών μορφών εργασίας διαφοροποιώντας έτσι τη μουσειακή εμπειρία από την τυπική σχολική διαδικασία και από την απλή επίσκεψη/ξενάγηση στο μουσείο.