Ανθρώπινη και σκηνογραφική μηχανή στις παραστατικές τέχνες του 20ου αιώνα

Abstract

The human body is the living “object” – the word object is in no way innocent – whichis “used”, through the ages, in the art, theater, opera, dance, circus, performance and cinematography.Especially during the 20th century, the human body is being visualized ina variety of ways. Body naked or dressed, desirable, forbidden, mutilated, tortured, withmechanical characteristics or digitally made, these are some of the infinite images whichare used in art and scenic reality. Images that are supplemented by certain body stands,movement, facial gestures, which relate to the functions of a perfect natural engine thatbecomes the center of interest with its unique repertoire.Despite the fact that the human body keeps the spectacle alive, in many cases, thescenic reality is not just the result of a body that moves and talks, but also the result ofthe coexistence of a natural as well as a mechanical movement. Both are supported bya lifeless scenic reality (the scenography, the light design, the music and the sounds).The correlation between the living human body and the lifeless scenic reality, especiallyscenography, was the main reason to start my research. I chose to investigate how thehuman machine coexists with the scenographic patends, constructions and machines, interms of movement, excluding every part of the stationary scenography.To define the connection between human and scenographic machine movement in20th century spectacles I have used the term “theatrical machine systems”, so that, awell documentted evaluation of the contribution of such systems in the dramatic action and the scenic dominance of the actors/performers will arise. Most examples are referringto moving scenographies, while examples from art and cinema have been used assupple mentary information (very valuable in order to comprehend how the differentforms of the 20th century art deal with the human-scenography machine subject). Furthermore,I have extended my research to the theatrical areas/spaces in which the theatricalmachine systems take action (from the theatre building to site specific theatres),and investigated the relation between the audience and the spectacle.All of my research is outlined in the 20th century, because of the way the industrialrevolution modified the human behaviour in ways so that it adopted attributes of mechanicalmovement. However, i did not ignore the fact that the theatrical machine originatesfrom the ancient Greek theatre, and, ever since, a lot of theatrical machines wereon display and enjoyed as part of the spectacle and the actor’s movement on stage.In this thesis, the role of the actor/performer is outlined in the theatrical machine systemsof the theatre and performing arts in the 20th century as well as the contribution ofthose systems to the movement on stage and the dramaturgy. Despite the fact that theactor/performer gradually acquires “mechanical” characteristics, in his effort to ope-ratestage machines, exceeding himself sometimes, his leading part remains intact.Actors/performers, through a constantly renewable kinetic repertoire, “bring to life” theatricalmachines. They operate scenographic patends, constructions and machines in a“mechanical” way, otherwise they becomes part of a “mechanical” choreography whichis organized in collaboration with the theatrical machines of the sheer theater buildings.The kinetic relation between human and scenographic machine, in addition to thevariety of theatrical spaces in the 20th century, offers an interesting field of research inacting, as far as movement is concerned, where the theatrical machine systems work as “another actor/performer”, like a “big body”, which does not replace the actor/performer,but, more or less, “imitates” the human body and uses technology to project, through itsmovement, his existence and course in theatrical space and time.

Σο ανθρώπινο σώμα αποτελεί το έμψυχο “αντικείμενο” η λέξη αντικείμενο δεν είναι βε-βαίως καθόλου αθώα το οποίο “χρησιμοποιείται”, σε όλες τις εποχές, στη σωματική διά-σταση του θεάτρου και των εικαστικών τεχνών. Ιδιαίτερα στις παραστατικές τέχνες του20ού αιώνα, αλλά και τον κινηματογράφο, το ανθρώπινο σώμα εικονοποιείται με τόσουςδιαφορετικούς τρόπους όσο ποτέ άλλοτε. ΢ώμα γυμνό ή ντυμένο, επιθυμητό, απαγορευ-μένο, ακρωτηριασμένο, βασανισμένο, κ.ο.κ., ακόμα και σώμα με μηχανικά χαρακτηριστι-κά ή σώμα ψηφιακά κατασκευασμένο, είναι μερικές από τις άπειρες εικόνες του πουαποδίδονται στην τέχνη. Εικόνες που συμπληρώνονται πάντα από μια ανάλογη στάσητου σώματος, τις κινήσεις του και τις ανεπανάληπτα μοναδικές εκφράσεις του προσώ-που, και αφορούν στη λειτουργία μιας τέλειας φυσικής μηχανής που με μοναδικό κάθεφορά τρόπο κεντρίζει το ενδιαφέρον με το κινησιολογικό της ρεπερτόριο.Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι το ανθρώπινο σώμα κρατάει ζωντανή μια παράσταση,σε πολλές περιπτώσεις, η σκηνική πραγματικότητα δε είναι μόνο το αποτέλεσμα σωμά-των που, κατ’ αποκλειστικότητα, μιλούν και κινούνται, αλλά και το αποτέλεσμα της συνύ-παρξης του έμψυχου υλικού δυναμικού με έναν άψυχο υλικό σκηνικό κόσμο, που αφοράστη σκηνογραφία, το θεατρικό φωτισμό, τη μουσική και ήχους. Αυτό λοιπόν που κέντρισετο ενδιαφέρον μου, για να ξεκινήσω την έρευνά μου, ήταν η σχέση που αποκτά επί σκη-νής το έμψυχο ανθρώπινο δυναμικό με τον άψυχο υλικό σκηνικό κόσμο, και πιο συγκε-κριμένα με τον υλικό κόσμο στη σκηνογραφία. Επέλεξα λοιπόν να διερευνήσω πώς συνδιαλέγεται κινητικά ή ανθρώπινη μηχανή με σκηνογραφικές ευρεσιτεχνίες, κατασκευέςκαι μηχανές, αποκλείοντας έτσι κάθε ακίνητη σκηνογραφική εκδοχή.Για τη μελέτη της συνάρθρωσης ανθρώπινων φυσικών κινήσεων με μηχανικές, χρησι-μοποίησα τον όρο “θεατρικά συστήματα μηχανών”, με απώτερο σκοπό, μέσα από μιαεκτενή έρευνα, να προκύψει μια καλά τεκμηριωμένη εκτίμηση της συμβολής αυτών τωνσυστημάτων στο όλον της δραματουργίας και της σκηνικής κυριαρχίας του ηθοποιού. Σαπερισσότερα παραδείγματα αφορούν σε κινούμενες σκηνογραφίες ενώ παραδείγματααπό τις εικαστικές τέχνες και τον κινηματογράφο λειτούργησαν περισσότερο ως πρόσθε-τες-συμπληρωματικές πληροφορίες, απαραίτητες ωστόσο για να αντιληφθούμε πώς αντι-μετωπίζουν οι διάφορες μορφές τέχνης στον 20ό αιώνα, εκτός της σκηνογραφίας, το θέ-μα ανθρώπινη-σκηνογραφική μηχανή. Επιπρόσθετα, μελέτησα τους θεατρικούς χώρουςστους οποίους δρούν τα συστήματα μηχανών, από τα αμιγώς θεατρικά κτίρια μέχρι ταsite spesific θέατρα, και αναζήτησα σε κάθε περίπτωση τη χωρική θέση της ανθρώπινηςμηχανής του θεατή σε σχέση με το θέαμα.Όλη η έρευνα αφορά στον 20ό αιώνα γιατί, τόσο στο ξεκίνημά του όσο και μετέπειτα, ηραγδαία αναπτυσσόμενη βιομηχανική κοινωνία ώθησε τον άνθρωπο να αποδώσει τιςβασισμένες στη φύση σχέσεις του με τη μορφή μηχανικών νόμων. Ωστόσο, δεν αγνό-ησα ότι η έννοια της θεατρικής μηχανής έχει καταβολές στο αρχαίο ελληνικό θέατρο, στημηχανή ή αιώρα ή κράδη (για τις κωμωδίες), και έκτοτε, στην ιστορία θεάτρου, αναφέρο-νται μια σειρά από μηχανές που υπηρέτησαν έμμεσα ή άμεσα την κίνηση των ηθοποιώνεπί σκηνής.΢την παρούσα διατριβή λοιπόν επισημαίνεται ο πρωταγωνιστικός ρόλος του ηθοποι-ού/performer σε θεατρικά συστήματα μηχανών που εμφανίζονται στις παραστατικές τέ-χνες του 20ού αιώνα, καθώς και η συμβολή των συστημάτων αυτών στο ξετύλιγμα της δράσης, μέσω της κίνησης, και κατ’ επέκταση στη δραματουργία παραστάσεων. Παρόλοπου ο ηθοποιός/performer σταδιακά “εκμηχανίζεται”, στην προσπάθειά του να χειριστείεπί σκηνής μηχανικές κατασκευές, υπερβάλλοντας εαυτόν σε πολλές περιπτώσεις, ενώη μηχανή εξανθρωπίζεται, αποκτώντας “ζωή” και μια πιο “φυσική” υπόσταση, ο πρωτα-γωνιστικός ρόλος του ηθοποιού/performer παραμένει. Μέσα από ένα διαρκώς ανανεω-μένο κινητικό λεξιλόγιο, χειρίζεται με “μηχανική” δεξιοτεχνία κατασκευές και πατέντες ήγίνεται μέρος μια “μηχανικής χορογραφίας” που οργανώνεται σε συνεργασία με τουςσκηνικούς μηχανισμούς των αμιγώς θεατρικών κτιρίων.Η κινητική σχέση ανθρώπινης και σκηνογραφικής μηχανής, σε συνδυασμό με το πλή-θος των διαφορετικών θεατρικών χώρων στον 20ό αιώνα, προσφέρει ένα ενδιαφέρον πε-δίο έρευνας της υποκριτικής τέχνης γύρω από τον άξονα κίνηση. Σα θεατρικά συστήματαμηχανών λειτουργούν σαν ένας “άλλος ηθοποιός”, σαν ένα “μέγα-σώμα”, το οποίο δεναντικαθιστά τον ηθοποιό/performer, αλλά “μιμείται”, λίγο-πολύ, το ανθρώπινο σώμα καιχρησιμοποιεί τη σκηνική τεχνολογία για να προβάλλει, μέσω της κίνησής του, τηνύπαρξη και την πορεία του στο θεατρικό χώρο και χρόνο.