Παιδεία και ιδεολογία: το ελληνικό παράδειγμα της δεκαετίας του 60

Abstract

As persuasive theories which constitute a common place of people’s joint experiences but also as a nexus of beliefs a priori imposed and inevitable for the political will, ideologies penetrate into the educational institution and manage to arrange its mission, that is to cultivate sociability: they preserve the myths of the society, disseminate the dominant values, allocate roles and behaviours, aim at uniformity and form, at last, either cooperative and reliable or immature citizens. Taking, therefore, as a granted the fact that every educational system is substitute to the state mechanism which proposes and legislates it, and that the tight connection of ideology with education supervenes on the social and cultural environment of each government, this essay attempts to indicate the educational (and not only them) of both the governmental and non-governmental authorities in the Greek periphery of the 1960s and more specifically: how, on the plea of the communist threat, the dominance of the old conservative system was set up, in which way the tradition of the one “unique-nation” was restored and, finally, how the “common welfare” went along with the developmental model of the western type society; why education was connected with the requirements of technocracy, which purposes served several inventions (of the efficient and charismatic, of the socially neutral education, of the ensured-as far as the progressive people are concerned-social mobility etc), how much deep roots had the Greek-Christian tradition, and, also, in which ways was the control of every aspect of the educational institution pursued. Furthermore, this essay examines the contribution of family-centered, ancestor- worshiping, nation- and religion-centered and royal-friendly school handbooks of the K. Karamanlis period; the ambitious reformat ional attempt of the G. Papandreou government “for the abolition of the few elites and of the many plebeians” with its conservative, however, ideological character; the violent interception of the educational policy and those procedures of the governments which ruled after the events of July 1965 that were against the reformation; and, of course, the extravagant ancestor-worshiping, the religious exaggerations, the indoctrination, the anti-communist rage, the pre-determined Political History and the Greek-Christian hypocrisy of the 1967-1974 period.

Ως πειστικές θεωρίες που αποτελούν κοινό τόπο των συλλογικών βιωμάτων των ανθρώπων, αλλά και ως πλέγματα πεποιθήσεων εκ των προτέρων επιβεβλημένα κι αναπόφευκτα στην πολιτική βούληση, οι ιδεολογίες διεισδύουν στον εκπαιδευτικό θεσμό και κατορθώνουν να διαρρυθμίζουν την κοινωνικοποιητική αποστολή του: διαφυλάσσουν τους μύθους της κοινωνίας, διαδίδουν τις κυρίαρχες αξίες, κατανέμουν ρόλους και συμπεριφορές, επιδιώκουν την ομοιομορφία και κατασκευάζουν, εντέλει, τους συνεργάσιμους, τους έμπιστους και τους ανώριμους πολίτες. Με δεδομένο, λοιπόν, το γεγονός ότι κάθε εκπαιδευτικό σύστημα υπάγεται στον κρατικό μηχανισμό που το εισηγείται και το θεσμοθετεί, αλλά και ότι η στενή σχέση ιδεολογίας και παιδείας επισυμβαίνει στο κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον της εκάστοτε εξουσίας, η παρούσα μελέτη επιχειρεί να καταδείξει τις εκπαιδευτικές (αλλά και όχι μόνον) προσπάθειες των κυβερνητικών –και μη- εξουσιών στην ελληνική ημιπεριφέρεια της δεκαετίας του ’60 και συγκεκριμένα: πώς, με το πρόσχημα της κομμουνιστικής απειλής, επανεγκαθιδρύθηκε η κυριαρχία του παλαιού συντηρητικού συστήματος, πώς παλινορθώθηκε η παράδοση του “ενός έθνους” και πώς το “κοινό καλό” συμπορεύθηκε με το δυτικό αναπτυξιακό μοντέλο∙ αλλά και γιατί η εκπαίδευση συνδέθηκε με τις απαιτήσεις του τεχνοκρατισμού, σε τι εξυπηρετούσαν τα κάθε λογής μυθεύματα (των ικανών, των χαρισματικών, της κοινωνικά ουδέτερης εκπαίδευσης, της διασφαλισμένης κοινωνικής κινητικότητας στους φιλοπρόοδους κ.α.), πόσο βαθιές ρίζες διέθετε η ελληνοχριστιανική παράδοση, καθώς και με ποιους τρόπους επιδιώχθηκε ο έλεγχος κάθε πτυχής του εκπαιδευτικού θεσμού. Επίσης, συνεξετάζεται η συνεισφορά των οικογενειοκεντρικών, προγονόπληκτων, πατριδοπροβολικών, θρησκειοπροσανατολισμένων και βασιλόφιλων σχολικών εγχειριδίων της περιόδου Κ. Καραμανλή∙ η φιλόδοξη μεταρρυθμιστική απόπειρα της κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου «για την κατάργηση των ολίγων ανθρώπων και των πολλών πληβείων» με το συντηρητικό της, ωστόσο, ιδεολογικό πρόσημο∙ η βίαιη ανακοπή της εκπαιδευτικής πολιτικής και οι διαδικασίες “αντι-μεταρρύθμισης” των μετα-ιουλιανών κυβερνήσεων∙ καθώς και η υπερβάλλουσα προγονολατρεία, οι θρησκευτικές υπερβολές, η κατήχηση, το αντι-κομμουνιστικό μένος, η προκατασκευασμένη Πολιτική Ιστορία και η ελληνοχριστιανική υποκρισία της περιόδου των συνταγματαρχών.