Η έννοια της ελευθερίας στον Machiavelli

Abstract

The object of this study is the notion of political freedom in Machiavelli’s though. The subject is not studied from a purely historical view. Instead, there is an effort to draw results useful from a contemporary point of view, a search for fertile anachronism. In the first part, through the study of the Discorsi, we isolate the paradox that republican freedom is being cancelled in its proper name. Then, also based on the works of I. Berlin, J.G.A Pocock, G. Agamben, we formulate the hypothesis that behind this paradox there is a tension between Kairos and Chronos. As authoritarian policies in the Discorsi are legitimatised in the name of perenity, in the name of Chronos, there is question whether kairological policies could be a solution. In the second part we display that the tension between Kairos and Chronos is not specific to the Discorsi or the republican thought alone but characterises the work of Machiavelli as a whole. In the same time we display that kairological policies cannot be the solution, as changing the hierarchy between terms in the same dipole does not affect the essence of its function. In the third part we support the position that the paradigm of innovation in Il Principe is none other but the biblical Exodus, which presupposes the existence of a desert and, when there is no desert, commands desertification as a means of constructing a point zero through which Kairos can return in the flow of Chronos. The conclusion focuses on the role of the dipole as such. As demonstrated in particular through a study of the example of religion, the bipolar conception of time characterises the Machiavellian conception of politics as a whole and affects even the details of the specific technics in the exercise of power. As a solution to the original paradox, we propose posing the problem of political time in the terms of positive and negative liberty, in the direction of a pragmatic pluralism.

Το αντικείμενο του διδακτορικού αφορά την έννοια της πολιτικής ελευθερίας στον Machiavelli. Η προσέγγιση του ζητήματος δεν γίνεται από καθαρά ιστορική σκοπιά αλλά γίνεται αντιθέτως προσπάθεια να προκύψουν συμπεράσματα χρήσιμα και για τη σημερινή συγκυρία, επιζητείται ο γόνιμος αναχρονισμός. Στο πρώτο μέρος, μέσα από μια επισταμένη μελέτη των Διατριβών, εντοπίζεται το παράδοξο η ρεπουμπλικανική ελευθερία να αναστέλλεται στο όνομα του εαυτού της. Εν συνεχεία, πατώντας και στο έργο των I. Berlin, J.G.A Pocock, G. Agamben, διατυπώνεται η υπόθεση ότι πίσω από αυτό το παράδοξο βρίσκεται μια ενδογενής ένταση μεταξύ Καιρού και Χρόνου. Καθώς οι αυταρχικές πολιτικές στις Διατριβές νομιμοποιούνται στο όνομα της διάρκειας, στο όνομα του Χρόνου, τίθεται το ερώτημα εάν θα αποτελούσε λύση μια καιρολογική πολιτική. Στο δεύτερο μέρος γίνεται προσπάθεια να καταδειχθεί ότι η ένταση Καιρού/Χρόνου δεν είναι ειδολογική των Διατριβών και της ρεπουμπλικανικής σκέψης αλλά χαρακτηρίζει το έργο του Machiavelli στο σύνολό του. Ταυτοχρόνως, καταδεικνύεται ότι μια καιρολογική πολιτική δεν φαίνεται να αποτελεί λύση. Η απλή αλλαγή προσήμων στο πλαίσιο του ίδιου διπόλου δεν αλλάζει κάτι όσον αφορά την ουσία της λειτουργίας του. Στο τρίτο μέρος υποστηρίζεται αναλυτικά ότι το παράδειγμα της καινοτομίας στον Ηγεμόνα δεν είναι άλλο από τη βιβλική Έξοδο, η οποία προϋποθέτει την ύπαρξη της ερήμου και, εν τη απουσία της τελευταίας, απαιτεί την ερημοποίηση ως κατασκευή του σημείου μηδέν από όπου ο Καιρός μπορεί να επιστρέψει στο ρεύμα του Χρόνου. Το συμπέρασμα επικεντρώνεται στον ρόλο του διπόλου αυτού καθαυτού ανεξαρτήτως προσήμων. Όπως φαίνεται ιδιαίτερα μέσα από τη μελέτη του παραδείγματος της θρησκείας, η διπολική αντίληψη του χρόνου χαρακτηρίζει το σύνολο της αντίληψης του Machiavelli για την πολιτική και διαμορφώνει ως και τις λεπτομέρειες των τεχνικών της εξουσίας. Ως λύση για το αρχικό παράδοξο, προτείνεται η αναδιατύπωση του προβλήματος του πολιτικού χρόνου με τους όρους της θετικής και της αρνητικής ελευθερίας, στην κατεύθυνση ενός πραγματιστικού πλουραλισμού.