Η γονική μέριμνα του γεννημένου χωρίς γάμο παιδιού και το δικαίωμα οικογενειακής ζωής του πατέρα

Abstract

Η ρύθμιση του Αστικού Κώδικα για την άσκηση της γονικής μέριμνας του γεννημένου χωρίς γάμο παιδιού είναι σύνθετη: ως κεντρικό σκέλος έχει τη στέρηση της άσκησης της γονικής μέριμνας από τον πατέρα, ενώ αυτό συμπληρώνεται από μια σειρά περαιτέρω προβλέψεων για την ανάθεση της άσκησης της γονικής μέριμνας στον πατέρα, είτε από τον νόμο, είτε με δικαιοπραξία, είτε με δικαστική απόφαση. Η ρύθμιση αυτή βρίσκεται στο μέσον δύο ανταγωνιστικών αξιώσεων που απορρέουν από το Σύνταγμα και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου: αφενός της αξίωσης για νομική παροχή στον πατέρα, με βάση το δικαίωμα οικογενειακής ζωής του, αφετέρου της αξίωσης για μη νομική παροχή στον πατέρα, με βάση «δικαιώματα άλλων». Η οριστική επιταγή είναι φυσικά μία και υποδεικνύεται στο πλαίσιο σταθμίσεων που επαναλαμβάνονται κάτω από διαρκώς παραλλάσσουσες περιστάσεις, αποβαίνοντας αλλού υπέρ του πατέρα/σε βάρος των άλλων, αλλού υπέρ των άλλων/σε βάρος του πατέρα. Αντικείμενο της μελέτης αποτελεί η συσχέτιση των κανόνων του Αστικού Κώδικα με την κατάληξη των οικείων σταθμίσεων, προκειμένου να ελεγχθεί η τήρηση του Συντάγματος και της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι, σε αρκετά σημεία, οι επιλογές που έχουν υιοθετηθεί είναι εσφαλμένες. Τα φαινόμενα αυτά κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες: (α) Άλλοτε, ο Αστικός Κώδικας παραλείπει τη νομική παροχή στον πατέρα, ενώ θα έπρεπε να την πραγματοποιεί. Εδώ προσβάλλεται το δικαίωμα του πατέρα. (β) Άλλοτε, ο Αστικός Κώδικας πραγματοποιεί τη νομική παροχή στον πατέρα, ενώ θα έπρεπε να την παραλείπει. Εδώ προσβάλλονται τα «δικαιώματα άλλων». Όλες οι περιπτώσεις αυτές δίνουν λαβή σε παρεμβάσεις με τις οποίες, στην ουσία, η lex lata στο πεδίο της γονικής μέριμνας του γεννημένου χωρίς γάμο παιδιού επανακαθορίζεται. Συγκεκριμένα, η κατάλληλη λύση προτείνεται praeter legem, extra legem, ή και contra legem ακόμα, όταν είναι αδύνατη οποιαδήποτε εναρμόνιση με το Σύνταγμα και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου μέσα από τέτοιου είδους διαπλάσεις. Η εκδοχή που διαμορφώνεται ενδείκνυται να ενσωματωθεί στο corpus του Αστικού Κώδικα σε μια προσεχή μεταρρύθμιση. Μέχρι τότε, σε αυτή πρέπει να είναι έτοιμη να προσανατολισθεί η νομολογία, προκειμένου και η υπερνομοθετική προστασία να μην μείνει «στα χαρτιά» και η χώρα να μην κινδυνεύσει να εκτεθεί διεθνώς με μια καταδικαστική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

La régulation du Code Civil en matière de l’exercise de l’autorité parentale de l’enfant né hors mariage est complexe : son axe principal est la privation du père de l’exercise de l’autorité, mais il existe un supplément de provisions contraires, permettant l’attribution au père de l’exercise de l’autorité soit par voie de la loi, soit par acte de volonté privée, soit par décision judiciaire. La construction entière se trouve au milieu de deux prétentions antagoniques, émanant de la Constitution et de la Convention Européenne des Droits de l’Homme : d’une part, il s’agit de la prétention à faire une prestation normative au père, en accord avec son droit au respect de la vie familiale ; d’autre part, il s’agit de la prétention à ommetre la prestation normative au père, en accord avec des «droits d’autrui». La prescription définitive est chaque fois une seule et se produit à l’aide d’une pondération des deux pôles dans le cadre des circonstances changeantes. Le processus aboutit ailleurs en faveur du père/contre autrui, ailleurs en faveur d’autrui/contre le père. L’objet de l’étude consiste en le rapprochement de ces résultats et du contenu du CCiv, afin de contrôler l’observation de la Constitution et de la Convention Européenne des Droits de l’Homme. La conclusion qu’on tire est que, sur assez de points, les choix effectués ont été incorrects. Ces phénomènes sont classifiés sous deux groupes : (a) Tantôt le Code refuse la prestation au père tandis qu’il faudrait la lui approuver ; on constate alors une ingérence injustifiée dans le droit du père. (b) Tantôt le Code approuve la prestation au père tandis qu’il faudrait la lui refuser ; on constate alors une ingérence injustifiée dans les droits d’autrui. Tous ces cas donnent lieu à des interventions au moyen des quelles la lex lata régissant l’autorité parentale de l’enfant né hors mariage est redéfinie. Plus précisément, la solution appropriée est proposée praeter legem, extra legem, ou même contra legem, quand l’harmonisation avec la Constitution et la Convention Européenne des Droits de l’Homme s’avère impossible. Il est fort indiqué que la version ainsi dessinée s’incorpore au CCiv prochainement, à la suite d’une réforme. Entre-temps, il est indispensable qu’elle serve comme base pour le traitement des contentieux eventuels, si l’on veut que la protection supralégislative ne demeure ineffective et que le pays ne soit exposé au danger d’une condamnation par la Cour Européenne des Droits de l’Homme.