Όψεις της λειτουργίας του κοινοβουλευτικού συστήματος στην Ελλάδα στο πλαίσιο του πολιτεύματος της βασιλευομένης δημοκρατίας κατά την περίοδο 1864-1895

Abstract

The first part of the thesis covers the time period from 1864 to 1875, from the implementation of the new Constitution of 1864 until 1875, when the “dedilomeni (the declared confidence of Parliament) principle” was first declared. The basic (new) features of the Constitution of 1864 are also presented. During this ten-year governmental instability period , numerous elections of dubious validity had taken place, while, additionally and most importantly, there was an active involvement of the Throne in political affairs through the appointment of governments enjoying a minority in Parliament, or through the forced resignation of majority governments, when their political views clashed with those of the crown. Next, a presentation of the "state crisis of 1874-1875" takes place. This crisis led to the publication, by Charilaos Trikoupis, of the famous article “Tis Ptaiei” (“Who’s to blame”), annexed to the present thesis. The unconstitutional actions of Voulgaris’ government, known in Greek as "Stilitika" are presented and the diplomatic proposal of George I, who led Trikoupis to the position of Prime Minister, thus making him able to take the reins of the political leadership of the country. The second part of the thesis covers the time period from 1875 to 1895 having as a starting point the “dedilomeni (the declared confidence of Parliament) principle” declared for the first time in the "Throne’s Speech" by King George I (11/8/1875) and ending to the establishment of Th. Diligiannis’ government (31/5/1893) and lasted for about two years. An analysis of the “dedilomeni principle” follows, in which the matter of whether the principle is legally binding or not is thoroughly examined, as well as a dialectic relationship of this principle with the parliamentary regime. The proclamation of this principle was the basic condition (or motivation) for a (informal) legal foundation of the principle of parliamentarism in Greece. Furthermore, it sparked significant political changes , shifting the institutional balance in the relationship between the Crown and the Parliament, thereby strengthening the democratic element of the Constitution. Certainly, the Crown maintained a resolute and interventional role in key areas of political and state power. The present thesis comes to its conclusion after a detailed presentation of the governments of the period 1882-1895 and it provides a comprehensive overview of the historical, political and constitutional framework for the operation of the Constitution of the period 1864-1895, while trying to assess overall the most critical events related to the introduction and development of parliamentarism in Greece.

Η διατριβή πραγματεύεται στο πρώτο της μέρος την περίοδο 1864 – 1875, ήτοι από την έναρξη εφαρμογής του νέου Συντάγματος 1864 μέχρι και το 1875, δηλαδή τη διακήρυξη της εφαρμογής της «αρχής της δεδηλωμένης». Παρουσιάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά του Συντάγματος του 1864 . Ακολουθεί η παρουσίαση της δεκαετούς περίοδου κυβερνητικής αστάθειας, μέσα από τη διαδικασία ανάδειξης των εκάστοτε κυβερνήσεων ΄΄ορώμενης και μέσα από την κριτική ΄΄ματιά΄΄ του Τύπου της εποχής. Η αστάθεια αυτή οφείλεται καταρχήν στις αθέμιτες πολιτικές παρεμβάσεις του βασιλιά και στην αναντιστοιχία θεσμών και κοινωνικής δομής και την αλλοίωση των συνταγματικών θεσμών από τις επιρροές της παραδοσιακής ολιγαρχίας. Όμως οι συγκεκριμένες πολιτικές πρακτικές ΄΄υπερακόντιζαν΄΄, καθιστώντας «γράμμα κενό», τις σχετικές διατάξεις του νέου Συντάγματος. Η άσκηση από τον βασιλιά της ΄΄αρμοδιότητας΄΄ του άρθρου 31«να διορίζει και να παύει τους Υπουργούς» χωρίς να τον δεσμεύει η βούληση της πλειοψηφίας της Βουλής – και του Λαού – δεν συμβιβαζόταν με τη δημοκρατική αρχή και την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, ήδη αποτυπωμένη στο άρθρο 21 του Συντάγματος του 1864 Ακολουθεί η παρουσίαση της « πολιτειακής κρίσης του 1874-1875» με αναφορά στις αυθαιρεσίες των εκάστοτε κομματικών σχηματισμών με την αξιοσημείωτη βασιλική ΄΄ανοχή΄΄, στην έντονη αντίδραση του Τύπου, και τελικά στη σύνταξη από τον Χαρίλαο Τρικούπη, , του περίφημου άρθρου «Τίς πταίει;», το οποίο παρατίθεται στο παράρτημα της διατριβής. Παρατίθενται οι αντισυνταγματικές μεθοδεύσεις της κυβέρνησης Βούλγαρη, οι γνωστές ως «Στηλιτικά» και η διπλωματική πρόταση του Γεωργίου Α΄,που οδήγησε τον Χαρίλαο Τρικούπη στην πρωθυπουργία, και έτσι ο Χαρίλαος Τρικούπης αναλαμβάνει τα ηνία της πολιτικής ηγεσίας της χώρας. Στο δεύτερο μέρος της η διατριβή πραγματεύεται την περίοδο 1875 – 1895, με εναρκτήριο σημείο τη διακήρυξη της εφαρμογής της αρχής της «δεδηλωμένης» με τον «Λόγο του Θρόνου» από τον βασιλιά Γεώργιο Α΄ (11/8/1875) και με καταληκτικό σημείο την κυβέρνηση του Θ. Δηλιγιάννη (31/5/1893) και διατηρήθηκε δύο περίπου χρόνια. Ακολουθεί νομική ανάλυση της «αρχής της δεδηλωμένης» (νομική δεσμευτικότητα ή μη αυτής) και διαλεκτική συσχέτιση αυτής με το κοινοβουλευτικό πολίτευμα. Η διακήρυξη της αρχής αυτής απετέλεσε τη βασική προϋπόθεση (αφορμή) για την – έστω και άτυπη - θεμελίωση και τη νομική υποστασιοποίηση της έννοιας του κοινοβουλευτισμού στη χώρα μας. Παράλληλα πυροδότησε σημαντικές πολιτειακές μεταβολές στο σύστημα της οργάνωσης των εξουσιών, μεταθέτοντας τις θεσμικές ισορροπίες στη σχέση Στέμματος και Λαϊκής Αντιπροσωπείας ενισχύοντας με τον τρόπο αυτό το δημοκρατικό στοιχείο του πολιτεύματος. Βεβαίως ο ρόλος του Στέμματος παρέμενε αποφασιστικός και παρεμβατικός σε καίριους τομείς της πολιτικής και κρατικής εξουσίας. Η διατριβή καταλήγει μετά από αναλυτική παρουσίαση των κυβερνήσεων της περιόδου 1882-1895 σε μια περιεκτική ανασκόπηση του ιστορικού, πολιτικού και συνταγματικού πλαισίου λειτουργίας του πολιτεύματος της περιόδου 1864-1895, επιχειρώντας ταυτόχρονα τη συνολική αποτίμηση των κρισιμότερων -για την εισαγωγή και εξέλιξη του κοινοβουλευτισμού – γεγονότων.