Πολυπαραγοντική ανάλυση της ελληνικής και ρωσικής πρότασης

Abstract

The present dissertation reports on the ways focus is being applied and perceived in simple three-constituent sentences. The main objective of this research was to reveal the complex nature of focus and to introduce a multi-factor approach to this study. Although the oral production experiments’ results confirmed such focus application means, i.e. fundamental frequency, intensity, duration, word order switch, the perception experiments’ data revealed that none of them alone could be sufficient for a concrete focus recognition. The structure of the present dissertation is predefined by the dual nature of this research, and, apart from the Introduction and Conclusions, it consists of two major parts: production of focus and perception of focus. In the Introduction the goals of this research are being defined and the theoretical framework is described. The organisation of the parts dedicated to the production and perception of focus is similar and is based on the two sides of these processes, i.e the syntactic and tonal. The experimental character of the present research defines the way its results are being presented: experimental methodology, anguage material analysis of the data and comparative data from Russian. At the level of syntax, the only focus correlate applicable to simple three-constituent sentences, given the free word order of Greek and Russian, was simple dislocation. At the level of prosody, the so called focal accent, i.e. tonal rise, widely suggested as the main correlate of focus, has been also investigated along with the global compression tendency. Apart from studying F0 movements we also included intensity and duration observations, as those two have also been reported to contribute in focus production and perception. In order to follow the close interrelation between production and perception at every stage of our research, each production experiment was followed by a respective perception experiment. At this first stage, our results confirmed that focus application involves dislocation at the level of syntax, as well as effects on fundamental frequency, intensity and duration at the level of prosody. The perception experiments, through which the abovementioned correlates have been cross-checked, showed that in sounding speech it is prosody that has the leading role, since the impact of syntactic correlates of focus can be neutralised. In the present dissertation, the basic focus analysis unit suggested here is the tonal curve slope. By tonal curve slope we mean the angle of the F0 curve which expresses the correlation between F0 changes and time. In other words, by tonal slope we mean the speed with which the tone either rises or falls during the expansion/compression realised within the focus nucleus. At the second stage of the present research, slope analysis has been applied to the same recorded material used previously for focus production correlates’ identification, and it incorporated F0 measurements combined with duration measurements. After having made slope measurements, a computerised perception experiment was carried out to identify the impact the falling tone slope and word order have on focus identification. Both correlates were tested alone and in all possible combinations. The speech material included manipulated stimuli with 3 different falling tone slopes and 6 different word orders. According to the results of the written focus production and written focus perception experiments, the syntactic correlate of focus for Greek was confirmed to be the movement of the prominent element to the initial position, while for Russian it was the final position associated with prominence. Considering the effects of focus application on the tonal contour, it should be noticed that in case of Subject focus we observe local tonal expansion accompanied by tonal compression which is identified by the most studies on focus as the basic contour used for focus realisation. On the other hand, in case of Russian no major difference between the tonal contours has been observed. In all cases, the typical focus contour, characterised by local tonal expansion and global tonal compression, was not applied. Focus was found to affect the intensity, although this effect was only combined with other tonal means used for focus application in both Greek and Russian. Similar results were obtained for the means of duration which for both languages were observed to be indirectly affected by focus application. Increased rates of identification were observed in cases of overlapping and serious confusion was observed in cases of opposition between syntactic and tonal means. This observation confirms that neither of the correlates is self-subsistent to undertake leading role in focus perception. In our data, we observed that the speed with which F0 falls is increased in cases of focus application. It should be mentioned, though, that the F0 fall examined in this study is likely to be only part of the post-focus F0 events, as all the post-focus components need to be considered, while segmental and syllable anchoring points for peaks and valleys should be also considered in the further study. At the level of syntax, the dislocation of syntactic elements bearing the highlighted information to the beginning of sentence, and to the end of the sentence constitute syntactic correlates of focus in Greek and in Russian, respectively. The distribution of the perception rates during written focus identification, on the other hand, showed no statistically significant tendency connecting focus assignment and word order type. In accordance with the results of the present study, it seems that prosody is the most efficient way of applying focus. According to the findings of the present study, word order manipulations had no major perceptual effect regarding focus. The results of our experiment combining time and F0 effects of focus through the slope unit indicated that the increase of the falling tone speed rate accompanied focus application in all cases in our speech material. The fruitfulness of such a complex approach was supported by the results of the present analysis, showing that the increase of the falling tone speed was present even in cases of great similarity between tonal contours, a finding that makes us believe in the special role of tonal speed in focus production.

Η παρούσα διατριβή αναφέρεται στους τρόπους πραγμάτωσης της έμφασης και στην αντίληψή της σε απλές καταφατικές προτάσεις. Η μελέτη της παραγωγής και της αντίληψης της έμφασης έγινε για την Ελληνική και τη Ρωσική και φέρει πειραματικό χαρακτήρα. Ο κύριος στόχος της μελέτης είναι να προβληθεί ο σύνθετος χαρακτήρας της έμφασης και να παρουσιαστεί η πολυπαραγοντική μέθοδος μελέτης. Η δομή της διατριβής αυτής καθορίζεται από το διττό χαρακτήρα της έρευνας, καθώς αποτελείται, εκτός από την Εισαγωγή και τα Συμπεράσματα, από δύο μεγάλα κεφάλαια – την Παραγωγή της έμφασης και την Αντίληψη της έμφασης. Στο Εισαγωγικό μέρος προσδιορίζονται οι στόχοι της μελέτης και το θεωρητικό πλαίσιο. Η οργάνωση των κεφαλαίων που αφιερώνονται στην Παραγωγή και στην Αντίληψη της έμφασης είναι παρόμοια και βασίζεται στις δύο όψεις της, τη συντακτική και την τονική. Ο πειραματικός χαρακτήρας της έρευνας προσδιορίζει και την δομή παρουσίασης των αποτελεσμάτων: πειραματική μεθοδολογία, γλωσσικό υλικό, ανάλυση δεδομένων και συγκριτικά δεδομένα της Ελληνικής και Ρωσικής. Τα αποτελέσματα των πειραμάτων προφορικής παραγωγής επιβεβαίωσαν την χρήση των ακόλουθων παραμέτρων για την παραγωγή της έμφασης: τη θεμελιώδου συχνότητα, την ένταση, τη διάρκεια, καθώς και την αλλαγή σειράς των όρων. Από την άλλη, σύμφωνα με τα αποτελέσματα των πειραμάτων αντίληψης, καμία από τις παραπάνω παραμέτρους δεν μπορεί από μόνη της να εξασφαλίσει την αξιόπιστη ταύτιση της θέσης της έμφασης. Στην παρούσα διατριβή προτείνεται η χρήση της μονάδας πολυπαραγοντικής ανάλυσης της έμφασης, της ‘κλίσης’, για την ανάλυση παραγωγής και αντίληψης της έμφασης. Σύμφωνα με τους στόχους της παρούσας έρευνας, στο πρώτο στάδιο της μελέτης της έμφασης έγινε ο διαχωρισμός των αντιστοιχιών παραγωγής και αντίληψής της με βάση τα αποτελέσματα των πειραμάτων παραγωγής και αντίληψης που σχεδιάστηκαν για την Ελληνική και τη Ρωσική. Προκειμένου να παρακολουθήσουμε τη στενή σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην παραγωγή και την αντίληψη σε κάθε στάδιο της έρευνάς μας ένα πείραμα παραγωγής συνοδευόταν από το αντίστοιχο πείραμα αντίληψης. Σε αυτό το πρώτο στάδιο, τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν ότι η εφαρμογή της έμφασης προκαλεί την αλλαγή της σειράς των όρων στο επίπεδο της σύνταξης και ταυτόχρονα στο επίπεδο της προσωδίας επηρεάζει την θεμελιώδη συχνότητα, την ένταση και την διάρκεια. Τα πειράματα αντίληψης μέσω των οποίων έγινε ο έλεγχος των εν λόγω αντιστοιχιών έδειξαν ότι σε προφορικό λόγο η προσωδία είχε τον κυριαρχικό ρόλο, αφού η επίδραση αλλαγής των όρων αποδείχθηκε εξουδετερωμένη σε αυτή την περίπτωση. Αυτό που έφεραν στην επιφάνεια τα πειράματα αντίληψης ήταν η αδυναμία όλων των τονικών αντιστοιχιών της έμφασης να έχουν μία αυτόνομη και ισχυρή επίδραση στην αντίληψη, που αποτελεί νέο στοιχείο στη μέχρι τώρα έρευνα της έμφασης. Το γεγονός ότι στον προφορικό λόγο ούτε οι συντακτικές ούτε οι επιτονικές αντιστοιχίες της έμφασης κατάφεραν να επιβεβαιώσουν την αξιοπιστία τους στο επίπεδο της αντίληψης υπογραμμίζει την ανάγκη εισαγωγής πολυπαραγοντικής μονάδας για τη μελέτη εφαρμογής της έμφασης. Η μονάδα ανάλυσης της έμφασης που προτείνεται στην παρούσα διατριβή είναι η κλίση της τονικής καμπύλης. Με κλίση τονικής καμπύλης εννοούμε την γωνία της γραμμής της θεμελιώδους συχνότητας που δημιουργείται κατά την άνοδο και κάθοδο του τόνου και αποτελεί το συσχετισμό των τιμών της θεμελιώδους συχνότητας και του χρόνου. Με άλλα λόγια, με την κλίση του τόνου εννοούμε την ταχύτητα με την οποία ο τόνος ανεβαίνει ή κατεβαίνει κατά την κίνηση της τοπικής επέκτασης του τονικού εύρους στο επίκεντρο της έμφασης. Στο δεύτερο στάδιο της παρούσας μελέτης εφαρμόσαμε την ανάλυση της τονικής κλίσης στο ίδιο ηχογραφημένο υλικό που χρησιμοποιήθηκε προηγουμένως για την εντόπιση των τονικών αντιστοιχιών της έμφασης. Έχοντας κάνει τις μετρήσεις τονικών κλίσεων που συνδύαζαν τις τιμές της θεμελιώδους συχνότητας και τις τιμές της διάρκειας σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε ένα αυτοματοποιημένο πείραμα αντίληψης προκειμένου να προσδιοριστεί η συνεισφορά της κλίσης καθοδικού τόνου και της αλλαγής της σειράς των όρων στην αναγνώριση της έμφασης. Και οι δύο αυτές αντιστοιχίες εξετάστηκαν τόσο ξεχωριστά όσο και σε συνδυασμούς. Το γλωσσικό υλικό του πειράματος αυτού περιλάμβανε τροποποιημένα εκφωνήματα με τρία διαφορετικά επίπεδα κλίσης καθοδικού τόνου και έξι διαφορετικές σειρές των όρων σύνταξης. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του γραπτού πειράματος παραγωγής καθώς και του γραπτού πειράματος αντίληψης η συντακτική αντιστοιχία της έμφασης για την Ελληνική επιβεβαιώθηκε ότι είναι η μετακίνηση των όρων σύνταξης με έμφαση στην αρχή της πρότασης, ενώ για τη Ρωσική αυτή η μετακίνηση γινόταν προς την τελική θέση.[...]Στην παρούσα διατριβή προτείνουμε την πολυπαραγοντική μέθοδο ανάλυσης της έμφασης, η οποία στο επίπεδο της προσωδίας συνδυάζει τα ακουστικά και τα τονικά χαρακτηριστικά όλων των στοιχείων ενός εκφωνήματος. Η αποδοτικότητα εφαρμογής της ανάλυσης της κλίσης καθοδικού τόνου επιβεβαιώθηκε από τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας, δείχνοντας ότι η αύξηση της ταχύτητας καθοδικού τόνου βρέθηκε καθοριστική, ακόμα και στις περιπτώσεις όπου οι τονικές δομές έδειχναν μεγάλη ομοιότητα, γεγονός που καταδεικνύει τον ιδιαίτερο ρόλο της ταχύτητας του τόνου κατά την παραγωγή και την αντίληψη της έμφασης.