Η βιώσιμη ανάπτυξη και ο προγραμματισμός - σχεδιασμός των παράκτιων περιοχών

Abstract

Οι οικονομικοί δείκτες που χρησιμοποιούνται σήμερα δεν αντικατοπτρίζουν ούτε την πραγματική κατάσταση της οικονομίας, ούτε τις σχέσεις μεταξύ των οικονομικών μεγεθών και των περιβαλλοντικών, πολιτικών και κοινωνικών αλλαγών.Η πολυπλοκότητα των φαινομένων και η ανάγκη για διαφύλαξη των φυσικών και πολιτιστικών αγαθών οδήγησε στη γέννηση θεωριών για την ολοκληρωμένη διαχείριση του χώρου με απώτερο στόχο την αποκατάσταση της αρμονίας μεταξύ ανθρώπου και φύσης.Στη διάσκεψη του Ρίο για το περιβάλλον το 1992 ψηφίστηκε η Agenda 21, ένα διεθνές σχέδιο δράσης για την βιώσιμη ανάπτυξη. Προτείνεται δηλαδή η ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων, έτσι ώστε η ευημερία των μελλοντικών γενιών να παραμείνει στο ίδιο επίπεδο με εκείνη των προηγούμενων. Αναφέρεται ακόμη ότι πρέπει να αναπτυχθούν “Σύνθετοι Δείκτες Βιώσιμης Ανάπτυξης”, ώστε να δημιουργηθεί μια βάση πάνω στην οποία να στηρίζεται η διαδικασία λήψης αποφάσεων. Εξάλλου η χρησιμότητα των σύνθετων δεικτών στην ποσοτικοποίηση φαινομένων, στην ανάδειξη της σχέσης αιτίου – αποτελέσματος, στην εύκολη σύγκριση μεταξύ διαφορετικών ετών και περιοχών και στην ενημέρωση του κοινού, είναι γνωστή.Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες για τη δημιουργία προγραμμάτων που εξάγουν σύνθετους δείκτες, τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και η Γενική Διεύθυνση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής συνεργάστηκαν για τη δημιουργία του προγράμματος «Πίνακας της Βιωσιμότητας» (''Dashboard of Sustainability''). Το παραπάνω πρόγραμμα παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 2002 στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής και προτείνει μια ενδιαφέρουσα καινοτομία: το συσχετισμό της οικονομικής δραστηριότητας, μετρημένης χρηματικά, με περιβαλλοντικά μεγέθη μετρημένα σε φυσικές μονάδες π.χ. τόνους, στρέμματα.Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει ως στόχο το σχηματισμό δεικτών βιώσιμης ανάπτυξης σε επίπεδο νομών και περιφερειών για όλα τα κράτη -μέλη της. Ειδικότερα στην Ελλάδα το Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΕΚΠΑΑ) έχει θέσει ως πρωταρχικό του στόχο τη δημιουργία δεικτών βιώσιμης ανάπτυξης σε τοπικό επίπεδο αλλά και για κάθε περιβαλλοντικό ζήτημα ξεχωριστά.H βιώσιμη ανάπτυξη μας παρέχει τη δυνατότητα:o Σφαιρικής αντίληψης της ανάπτυξης.o Καταγραφής των επιπτώσεων.o Κατανόησης αλληλεπιδράσεων και συγκρούσεων.o Προώθησης ισόρροπων λύσεωνΣτην πράξη όμως δεν έχει γίνει καμιά ολοκληρωμένη ενέργεια από την πλευρά της ελληνικής πολιτείας.Ο αρχικός σκοπός αυτής της διατριβής είναι να προσδιοριστεί μια μεθοδολογική προσέγγιση για την ανάλυση των περιβαλλοντικών, κοινωνικό – πολιτιστικών, και οικονομικών επιδράσεων και τάσεων μιας παραθαλάσσιας περιοχής αλλά και γενικότερα να προσδιορισθούν οι παράγοντες που επηρεάζουν και συμβάλλουν στη βιώσιμη ανάπτυξη μιας περιοχής. Ερευνά την εξέλιξη και την μεταβολή του δείκτη της βιώσιμης ανάπτυξης στη Πιερία, που βρίσκεται στην Κεντρική Μακεδονία, στη Βόρεια Ελλάδα, ως ενδεικτική μελέτη.Στη συγκεκριμένη διατριβή με τη βοήθεια του μαθηματικού μοντέλου “DASHBOARD” δημιουργούνται Δείκτες Βιώσιμης Ανάπτυξης (Δ.Β.Α.) σε επίπεδο νομών για την Ελλάδα για τα έτη 2000 και 2006 και αναζητούνται οι δυνατές εφαρμογές τους.Γενικότερα, εκλέγεται μια σειρά παραμέτρων, από τις οποίες εξάγονται πέντε (5) θεματικοί δείκτες αντί των τεσσάρων που προτείνει το παραπάνω πρόγραμμα «Πίνακας της Βιωσιμότητας» (''Dashboard of Sustainability''). Ο περιβαλλοντικός, ο διοικητικός, ο κοινωνικός, ο οικονομικός και ο πολιτιστικός καθώς και ένας συνολικός δείκτης βιώσιμης ανάπτυξης. Η πρωτοτυπία στην συγκεκριμένη διατριβή αφορά την προσθήκη ενός πέμπτου θεματικού δείκτη (πυλώνα) του πολιτιστικού ως βασικό παράγοντα βιώσιμης ανάπτυξης. Ακόμη το πρόγραμμα αυτό παρέχει τη δυνατότητα:o Αυτόματης σχηματικής παρουσίασης των αποτελεσμάτων.o Αυτόματης τροποποίησης των αποτελεσμάτων, σε κάθε μεταβολή της βαρύτητας των παραμέτρων ή των θεματικών δεικτών.o Ανάλυσης ευαισθησίας στους θεματικούς δείκτες.o Αναλύσεων συσχέτισης μεταξύ των παραμέτρων και των δεικτών.Η διατριβή διαιρέθηκε σε τέσσερα κύρια στάδια, ως εξής:ΜΕΡΟΣ Ι: ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ. Θεωρητική αναθεώρηση των διαφορετικών εννοιών και των προσεγγίσεων στον προγραμματισμό – σχεδιασμό των παράκτιων περιοχών και των θεωρητικών και εμπειρικών ερευνών.ΜΕΡΟΣ ΙΙ: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ – Μέθοδοι και τεχνικές. Το Μέρος ΙΙ της διατριβής αναλύει την ακολουθούμενη μεθοδολογία του προγράμματος “Dashboard of Sustainability” και παρουσιάζει τις αναλυτικές προσεγγίσεις για την επίλυση των στόχων της διατριβής.ΜΕΡΟΣ ΙΙΙ: ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ. Το Μέρος ΙΙΙ της διατριβής, διερευνά, αναλύει και εκτιμά μια παραθαλάσσια ενδεικτική περιοχή, ως περιοχή μελέτης (Νομός Πιερίας), σε σχέση με τους παράκτιους νομούς της Ελλάδας, για την ολοκληρωμένη και βιώσιμη ανάπτυξη της παράκτιας ζώνης αυτής, εφαρμόζοντας το μαθηματικό μοντέλο του «Πίνακα της Βιωσιμότητας» (“Dashboard of Sustainability”).ΜΕΡΟΣ IV: ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ. Το Μέρος IV της διατριβής αποτελούν τα παραρτήματα όπου παρουσιάζονται τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την εφαρμογή του μαθηματικού μοντέλου για την περιοχή της μελέτης, όπως την κατάταξη όλων των νομών της Ελλάδος για τα έτη 2000 και 2006 καθώς και τις βαθμολογίες που έλαβε ο νομός της περιοχής μελέτης (Πιερία) σε σχέση με τους υπόλοιπους νομούς, οι περιοχές του δικτύου NATURA 2000, το προφίλ του νομού Πιερίας για τα έτη 2000 και 2006 και κάποια άλλα στατιστικά εξερχόμενα.