Η εξέλιξη της τεχνολογίας του μαρμάρου και οι εφαρμογές της στην αρχιτεκτονική από την αρχαϊκή έως την ελληνιστική εποχή στη Μακεδονία και τη Θράκη

Abstract

The aim of the present thesis is to examine the marble's technology in the architecture of Macedonia and Thrace, from the Archaic to the Hellenistic era. The thesis is divided into five chapters. In the first two chapters, the marble of North Greece, the quarrying tools and placement techniques are described. In the next three chapters the marble's technology is analyzed for each examined era. Several socio-cultural, economical and political factors are identified, having strong impact on the evolution of the marble's technology according to different centers of influence. The marble's quarrying practices and the morphological influences are highly correlated to the technological features and the construction methods of the different centers of influence. Additionally, the knowledge propagation of the marble's technology, the marble's exports and imports, and representative examples are presented, in order to demonstrate the evolution of marble's technology. Building applications and monuments are classified as follows: 1. those that are solely made of marble; 2. those that are made of selective use of marble and its combination with other building materials; and 3. those imitating marble. With respect to the constructional and morphological analysis of the architectural components, from the foundation to the roof, the following technological features are examined: marble's processing, placement and assembly. All three features are directly correlated to the morphological and stylistic features. The marble's use in the examined region started right before 680 B.C. in Thasos, a colony of Paros. The influence of the Ioanian islands lasted until the Late Archaic period. Due to the common Persian conquest, the centers of influence have changed, where the centers are the cultural centers of Ionia and Aeolis. Over the Archaic era Thasos played a primary role both in marble's extraction and its practices on the buildings applications. The association of the Macedonia royal court with the culture and technology of South Greece over the Classical period, had gradually led to the creation of a local architectural heritage with innovative constructional and morphological features of marble's technology. The combination of the Ionic and Attic influences are easily distinguished in buildings of innovative architectural features, like Filippeio and Propylon of Temenos, with the latter be probably constructed by the famous architect Skopa in the sanctuary of Great Gods in Samothrace. The end of campaign of Alexander the Great had a significant impact on the marble's architecture and technology, over the Hellenistic period. Compared to the previous periods, it is observed that there is an intensive and systematical marble's quarrying. The marble's architecture and technology showed a remarkable progress, since the use of geometrical alignments based on math and geometry resulted in the use of scientific solutions for static problems and the foundation problems of unmanageable soils. The buildings that were constructed in Macedonia and Thrace over the Hellenistic period started to influence the architecture of Ionia and other regions that had been the primers on innovative marble's technology and architecture over the previous periods.

Σκοπός της διατριβής ήταν η μελέτη των εφαρμογών της τεχνολογίας του μαρμάρου στην αρχιτεκτονική της Μακεδονίας και Θράκης από την αρχαϊκή έως την Ελληνιστική εποχή και η εξαγωγή συμπερασμάτων, τα οποία βασίζονται στην εξέλιξή της. Η διατριβή περιλαμβάνει πέντε κεφάλαια, από τα οποία τα δύο πρώτα αναφέρονται στα μάρμαρα της βόρειας Ελλάδας και στα εργαλεία λατόμευσης, επεξεργασίας και τοποθέτησης. Τα επόμενα τρία κεφάλαια εξετάζουν την τεχνολογία του μαρμάρου στις εξεταζόμενες εποχές. Σε αυτά τεκμηριώνεται ότι η τεχνολογία του μαρμάρου επηρεάζεται σημαντικά από το κοινωνικοπολιτιστικό, οικονομικό και πολιτικό πλαίσιο της κάθε εποχής, το οποίο καθορίζει και τα διαφορετικά κέντρα επιρροής. Οι τρόποι λατόμευσης του μαρμάρου και οι μορφολογικές επιρροές στα κτίρια μαρμάρου σχετίζονται άμεσα με τα τεχνικά χαρακτηριστικά και τις κατασκευαστικές μεθόδους των καλλιτεχνικών αυτών κέντρων. Ακολουθούνται οι δρόμοι διάδοσης της τεχνογνωσίας του μαρμάρου, αναφέρονται οι εξαγωγές και οι εισαγωγές του μαρμάρου και τεκμηριώνεται με αντιπροσωπευτικά παραδείγματα η εξέλιξη της τεχνολογίας του μαρμάρου. Tα μνημεία κατατάσσονται σε κατασκευές 1. εξ ολοκλήρου μαρμάρινες, 2. με επιλεκτική χρήση μαρμάρου και 3. με απομιμήσεις μαρμάρου. Με την κατασκευαστική και μορφολογική ανάλυση των αρχιτεκτονικών μελών, από τη θεμελίωση έως τη στέγη, εξετάζονται τα τεχνικά στοιχεία, που αφορούν στην επεξεργασία, την τοποθέτηση και τη συναρμογή και τα οποία τίθενται σε άμεση σχέση με τα μορφολογικά και στυλιστικά στοιχεία. Η χρήση μαρμάρου στην εξεταζόμενη περιοχή άρχισε λίγο μετά το 680π.Χ. στη Θάσο, αποικία της Πάρου. Η Ιωνικονησιωτική επιρροή διήρκεσε μέχρι την υστεροαρχαϊκή περίοδο, οπότε, λόγω και της κοινής Περσικής κατάκτησης, παρατηρείται αλλαγή και η επιρροή προέρχεται από τα πολιτιστικά κέντρα της Ιωνίας και της Αιολίδας. Ο ρόλος της Θάσου κατά την αρχαϊκή εποχή είναι πρωτοποριακός, τόσο στις εξαγωγές, όσο και στις κτιριακές εφαρμογές του μαρμάρου. Οι επαφές της Μακεδονικής βασιλικής αυλής με τον πολιτισμό και την τεχνολογία της νότιας Ελλάδας κατά την κλασική περίοδο οδήγησαν σταδιακά στη δημιουργία τοπικής αρχιτεκτονικής παράδοσης, που παρουσιάζει σημαντικές κατασκευαστικές και μορφολογικές καινοτομίες. Οι μικρασιατικές επιρροές συνυπάρχουν με τις Αττικές σε πρωτοποριακά κτίρια, όπως το Φιλίππειο και το Πρόπυλο του Τεμένους, το οποίο πιθανότατα κατασκευάσθηκε από τον περίφημο Σκόπα στο ιερό των Μεγάλων Θεών στη Σαμοθράκη. Η νέα τάξη πραγμάτων μετά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου επηρεάζει σημαντικά την αρχιτεκτονική και την τεχνολογία του μαρμάρου κατά την Ελληνιστική περίοδο. Εντατικοποιείται και συστηματικοποιείται η λατόμευση του μαρμάρου σε σχέση με τις προηγούμενες περιόδους. Παρατηρείται σημαντική πρόοδος σε θέματα επίλυσης, με επιστημονικό τρόπο, στατικών προβλημάτων σε κτίρια μαρμάρου και των θεμελιώσεων σε προβληματικά εδάφη, καθώς και στη χρήση γεωμετρικών χαράξεων, που στηρίζονται στα μαθηματικά και τη γεωμετρία. Τα με αυτόν τον τρόπο κατασκευασμένα κτίρια της Ελληνιστικής εποχής στη Μακεδονία και Θράκη, επιδρούν στην αρχιτεκτονική της Μ. Ασίας, αλλά και σε άλλες περιοχές, που σε προηγούμενες εποχές κατείχαν την πρωτοκαθεδρία σε θέματα πρωτοπορίας.