Μια ομάδα ναών της Χίου και η θέση τους στην υστεροβυζαντινή αρχιτεκτονική: μονόχωροι ναοί με τετράγωνο νάρθηκα και τυφλό ημισφαιρικό θόλο

Abstract

In the southern part of the island of Chios, in the rural district of the Mastic villages (near Kalamoti, old Katarraktis, Mesta and Nenita), there are five churches that form a group displaying the same architectural features. They are single-naved, barrel vaulted churches, of medium size. Their specificity can be identified in their square narthexes which are covered by a hemispherical blind dome roofed by a elevated pitched roof. The morphological and typological analysis of the five churches in combination with the information provided by the donor portraits, the akidographemata and the inscriptions found in every church, showed that it is an original architectural idiom that was created in the environment of rural populations in the early 14th century on the island and was absolutely in harmony with the spirit of the monumental architecture of the first Palaeologan emperors. Churches of the type examined had been built on the island until late 15th century. It was an invention of local master builders who combined ways of the high architecture of Constantinople with morphological details borrowed from the architectural tradition of Asia Minor, along with local, Chian, practices, and types of the Aegean church architecture.

Στο νότιο μέρος του νησιού της Χίου, στην αγροτική περιφέρεια των Μαστιχοχωρίων (έξω από την Καλαμωτή, τον παλιό Καταρράκτη, τα Μεστά και τα Νένητα), υπάρχουν πέντε ναοί που εμφανίζουν τα ίδια αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά και συγκροτούν μια ομάδα. Πρόκειται για μονόχωρους καμαροσκέπαστους κυρίως ναούς, μεσαίου μεγέθους, και η ιδιοτυπία τους έγκειται στην ύπαρξη τετράγωνου νάρθηκα στα δυτικά, ο οποίος καλύπτεται από τυφλό ημισφαιρικό θόλο που στεγάζεται με υπερυψωμένη δίρριχτη κεραμοσκεπή. Η έρευνα με τη μορφολογική και την τυπολογική ανάλυση των πέντε ναών σε συνδυασμό με την αξιοποίηση των πληροφοριών που παρέχουν οι κτητορικές παραστάσεις, τα χαράγματα και οι επιγραφές που εντοπίζονται σε κάθε ναό, έδειξε ότι πρόκειται για ένα πρωτότυπο αρχιτεκτονικό ιδίωμα που δημιουργήθηκε σε περιβάλλον αγροτικών πληθυσμών στις αρχές του 14ου αιώνα στη Χίο και ήταν απολύτως εναρμονισμένο με το πνεύμα της μνημειακής αρχιτεκτονικής των πρώτων Παλαιολόγων. Δείγματά του εξακολούθησαν να κατασκευάζονται στο νησί μέχρι τα τέλη του 15ου αιώνα Αποτέλεσε επινόηση ντόπιων οικοδομικών συνεργείων και συνδύασε τρόπους της υψηλής αρχιτεκτονικής της Κωνσταντινούπολης με μορφολογικά στοιχεία από την αρχιτεκτονική παράδοση της Μικράς Ασίας, πρακτικές από την τοπική, χιακή, παράδοση και τύπους από την αιγαιοπελαγίτικη ναοδομία.