Κοινωνικοτεχνική προσέγγιση για το σχεδιασμό παρεμβάσεων σε συστήματα εργασίας: πλαίσιο ανάπτυξης πληροφοριακών συστημάτων

Abstract

The object of study for this thesis is the design of interventions to work arrangements, i.e. the conceptualization and implementation of changes in the way people and technology are ordered to deliver work. The aim is to contribute to “design science” by bringing together insights from theory and practice. To this end, the thesis proposes a methodological frame that includes nine key issues. The theoretical background of the thesis includes Complexity Theory (Complex Adaptive Systems) and Actor Network Theory. For the development of the frame, the theoretical background was juxtaposed to existing methodological approaches and three empirical cases. The thesis adopts a systems’ perspective and is positioned at the intersection of organizational, technological and human activity studies with a focus to information systems (conceptualized as sets of interacting sociotechnical elements). The theoretical background adopted supports the association of the micro-level (i.e. specific work activities) to more macro-levels (e.g. communities of practice, organizations) and the interpretation of emerging behaviour and evolving dynamics. Moreover, it offers a range of conceptual tools that help the study of interactions between heterogeneous elements operating at the same level: people with different intentions and capabilities, technological elements with different capabilities and different endurance.Key work system attributes identified in the theoretical discourse (recursive nature, distributed power structure, evolutionary dynamics) are linked to specific issues related to the design of interventions (nesting, engaging, sustaining), and constitute the basis for the development of the proposed design frame. The frame includes nine specific concerns that are mapped to the basics of design (problem structuring, solution generation, embedding). The nine concerns are related to: modularity, couplings, institutionalization, appreciative models, partnerships, congruence, transformations, generativity, inertia. The idiosyncratic characteristics of each intervention are associated with the decisions / attitudes on these nine concerns. The proposed frame is intended to guide the design process and to be used as a complement to existing methods. The nine “concerns” are articulated as an “operationalised version” of theoretical propositions sourced from the literature and experiences from large-scale interventions. The thesis contributes to the development of the body of knowledge that supports interventions’ design and guides those involved with it to focus their interest on the detection of interconnections.

Αντικείμενο της διατριβής είναι ο σχεδιασμός παρεμβάσεων στις διατάξεις εργασίας, δηλαδή, η διαμόρφωση και εφαρμογή αλλαγών στον τρόπο που διατάσσονται άνθρωποι και τεχνολογία για να εκτελούν έργο. Σκοπός είναι η συμβολή στην ανάπτυξη του χώρου της «επιστήμης του σχεδιασμού» με τη σύνθεση στοιχείων που είναι σήμερα γνωστά από τη θεωρία και την πρακτική. Με αυτό το σκοπό, διαμορφώθηκε ένα μεθοδολογικό πλαίσιο που περιλαμβάνει βασικά ζητήματα που θα πρέπει να αντιμετωπίζονται κατά το σχεδιασμό. Το πλαίσιο έχει ως θεωρητικό υπόβαθρο τη Θεωρία Πολύπλοκων Προσαρμοστικών Συστημάτων (Complex Adaptive Systems) και τη Θεωρία Δικτύου Δραστών (Actor Network Theory). Για την ανάπτυξή του μελετήθηκαν σχετικές υφιστάμενες μεθοδολογικές προσεγγίσεις, αναλύθηκαν τρεις πρακτικές περιπτώσεις παρέμβασης, και πραγματοποιήθηκε αντιπαραβολή θεωρίας, μεθόδων και εμπειρικών περιπτώσεων. Η διατριβή υιοθετεί τη συστημική οπτική και τοποθετείται στο χώρο που βρίσκεται στην τομή των επιστημών που μελετούν την Οργάνωση, τις Τεχνολογίες και την Ανθρώπινη Δραστηριότητα και εστιάζει στα Πληροφοριακά Συστήματα (που γίνονται κατανοητά ως σύνολα αλληλεπιδρώντων κοινωνικοτεχνικών στοιχείων). Το θεωρητικό υπόβαθρο που υιοθετήθηκε υποστηρίζει τη συσχέτιση του μικρο- επιπέδου (δηλαδή των δραστηριοτήτων εργασίας) με τα πιο μακρο-επίπεδα (δηλαδή των κοινοτήτων πρακτικής, των οργανισμών, των επιχειρηματικών διατάξεων), και την ερμηνεία των αναδυόμενων συμπεριφορών και της αναπτυσσόμενης δυναμικής. Επιπλέον, προσφέρει μια σειρά από εννοιολογικά εργαλεία που βοηθούν τη μελέτη των αλληλεπιδράσεων μεταξύ ετερογενών στοιχείων που λειτουργούν στο ίδιο επίπεδο: ανθρώπων με διαφορετικές προθέσεις και δυνατότητες, στοιχείων τεχνολογίας με διαφορετικές δυνατότητες αλλά και διαφορετική διάρκεια. Τα βασικά γνωρίσματα των συστημάτων εργασίας που αναδεικνύει η θεωρία (δηλαδή, η επαναληπτική τους φύση, η κατανεμημένη τους διάρθρωση, η εξελικτική τους δυναμική), συσχετίζονται με συγκεκριμένα ζητήματα του σχεδιασμού των παρεμβάσεων (δηλαδή το ζήτημα της εμφώλευσης των παρεμβάσεων, του συντονισμού των σκοπιμοτήτων, και της ρύθμισης της σταθεροποίησης του συστήματος στη νέα κατάσταση), και αποτελούν τη βάση για την ανάπτυξη του προτεινόμενου πλαισίου. Τα συγκεκριμένα θέματα που περιλαμβάνει το πλαίσιο αντιστοιχίζονται με τις βασικές λειτουργίες του σχεδιασμού (ανάπτυξη αντίληψης, διαμόρφωση λύσεων, ένταξη των παρεμβάσεων). Τα θέματα αυτά τιτλοφορούνται: στοιχειοδόμηση, συζεύξεις, θεσμοποίηση, υποδείγματα, συμπράξεις, συνεννόηση, μετασχηματισμοί, γεννητικότητα, αδράνεια. Τα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά κάθε παρέμβασης συσχετίζονται με τις αποφάσεις/τοποθετήσεις όσων εμπλέκονται στο σχεδιασμό ως προς αυτά τα εννέα θέματα. Το προτεινόμενο πλαίσιο προσανατολίζει το σχεδιασμό και μπορεί να χρησιμοποιείται συμπληρωματικά ως προς τις υφιστάμενες μεθόδους. Η εστίαση της προσοχής στα εννέα θέματα, προτείνεται ως λειτουργικός τρόπος για να αξιοποιηθούν όσα είναι γνωστά από τη θεωρία και τη μέχρι σήμερα εμπειρία, στην πρακτική των παρεμβάσεων μεγάλου εύρους στα συστήματα εργασίας. Η διατριβή συμβάλλει στην ανάπτυξη του σώματος γνώσης που υποστηρίζει το Σχεδιασμό και στην υποστήριξη όσων εμπλέκονται με αυτόν ώστε να εστιάζεται το ενδιαφέρον τους στην ανίχνευση διασυνδέσεων.