Δίκαιο και εξουσία: το κράτος δικαίου ως δίκτυο κοινωνικής προστασίας και η συμβολή του στον κοινωνικό μετασχηματισμό

Abstract

The main subject of the present dissertation is the investigation of the circumstances and the ways that propel the transformation of the liberal democratic state (the Law State) to a social state. As known the Law State is a loyal and cultural creation of the civil democratic society. This study attempts to investigate the structural particularities of this creation in addition to its ability and possibility to contribute to the above transformation towards a no-class society organized on the values of objective justice and essential equity. In order to approach my target I tried to inquire into the duplicated nature of the Law State. The Law State exists and functions: 1) as a non-constitutional socio-cultural formation and 2) as a constituted proceedings model (law system). As a proceedings model the LS makes a self-referred system that means this system legitimates the social reality through concrete legal proceedings formed on the base of steady unchangeable principles and values. In this case the LS is a closed system which has no social function without mobilizing and using its prescribed proceedings. On the other hand the LS as a socio-cultural formation organized on the same civil principles/values (freedom equity) must keep an open structure. This structure unavoidably has always to get transformed according to the historically determined social context of these principles/values-and this context can never be from the historical point of view the same. As a result the LS is always able during the historical time to get enriched with new or newly determined and interpreted social principles and values. These are exactly the principles/values which express the social needs of the concrete historical moment, the respective ideological tendencies and the resultant collective claims. At this point the law proceedings of the LS can because of their obligatory character have the following alternative consequences: one consequence is to prohibit the spreading and predominance of the new social values and attitudes. The second consequence is on the contrary to propel and impose their dominance. The second case is the only circumstance under which the LS can contribute to the social transformation. This contribution can be successful if the procedures of the LS function within a network of social protection formed by the LS itself focusing on the socially oriented interpretation of the needs, ideas and claims using its proceedings exclusively in order to legitimate the occasionally offered socially oriented interpretations.

Αντικείμενο της διατριβής αποτελεί η διερεύνηση των συνθηκών και των τρόπων υπό τις οποίες και με τους οποίους ένα κλασικό (φιλελεύθερο) κράτος δικαίου μπορεί να μετεξελιχθεί σε κοινωνικό κράτος. Με αφετηρία τον κοινό τόπο ότι το κράτος δικαίου αποτελεί πολιτισμικό μόρφωμα αποκλειστικά της αστικής δημοκρατίας η διατριβή επιχειρεί να ανιχνεύσει τις δομικές ιδιαιτερότητες που το μόρφωμα αυτό εμφανίζει ως προς την δυνατότητα καθώς και την πιθανότητα να συμβάλλει στο μετασχηματισμό του συνόλου της δημοκρατικής κοινωνίας προς μια αταξική κοινωνία αντικειμενικής δικαιοσύνης και ουσιαστικής κοινωνικής ισότητας. Στα πλαίσια της παραπάνω προσπάθειας εξέτασα το κράτος δικαίου στις δυο όψεις του αφενός ως κοινωνικό-πολιτισμικό μόρφωμα (μη καταστατικής μορφής) και αφετέρου ως διαδικαστικό μοντέλο απονομής δικαιοσύνης (νομικό σύστημα). Ως διαδικαστικό μοντέλο το κράτος δικαίου είναι ένα αυτοαναφερόμενο σύστημα υπό την έννοια ότι νομιμοποιεί την κοινωνική πραγματικότητα μέσω συγκεκριμένων (νομικών) διαδικασιών οι οποίες θεσπίζονται βάσει πάγιων δημοκρατικών άρχων και άξιων και για το λόγο αυτό παραμένουν συγκεκριμένες και αμετάλλακτες σε κάθε δημοκρατική κοινωνία. Από την άποψη αυτή το κράτος δικαίου είναι ένα κλειστό σύστημα που δεν μπορεί να λειτουργήσει κοινωνικά χωρίς την κινητοποίηση και γενικότερα χωρίς τη χρήση των διαδικασιών του. Ως πολιτισμικό όμως μόρφωμα στηριζόμενο στις ίδιες αστικές άξιες και αρχές (ελευθερία-ισότητα) δεν μπορεί πάρα να διατηρεί μια ανοιχτή δομή η οποία διαμορφώνεται αναπόφευκτα σε σχέση με το ιστορικά προσδιοριζόμενο κοινωνικό περιεχόμενο των άξιων αυτών που δεν μπορεί να είναι ποτέ το ίδιο. Προϊόντος του ιστορικού χρόνου το κράτος δικαίου εμπλουτίζεται ούτως ειπείν με νέες η νεοπροσδιοριζόμενες κοινωνικές αξίες που είναι οι αξίες μέσω των οποίων εκφράζονται οι εκάστοτε κοινωνικές ανάγκες, οι ιδεολογικές τάσεις και οι συλλογικές διεκδικήσεις έτσι όπως διαμορφώνονται ανάλογα με τις αντικειμενικές συνθήκες που κάθε φορά (ιστορική στιγμή) επικρατούν. Στο σημείο αυτό οι διαδικασίες νομιμοποίησης του κράτους δικαίου καλούνται είτε να παρεμποδίσουν (μέσω του αναγκαστικού χαρακτήρα τους) τη διάδοση και κατίσχυση των εκάστοτε νεοεμφανιζόμενων κοινωνικών άρχων και αξιών είτε αντίθετα να προωθήσουν και να επιβάλλουν τη διάδοση και κατίσχυσή τους. Στη δεύτερη περίπτωση (και μόνον) το κράτος δικαίου έχει τη δυνατότητα να συμβάλλει στον κοινωνικό μετασχηματισμό προωθώντας ως δίκτυο πλέον κοινωνικής προστασίας την κοινωνιοκεντρική ερμηνεία των δημοκρατικών άρχων και αξιών και χρησιμοποιώντας τις διαδικασίες του αποκλειστικά για να νομιμοποιήσει την κάθε φορά αντίστοιχη ερμηνεία.