Ο Ιπποκράτης παιδίατρος

Abstract

INTRODUCTION: Medicine was born in primitive societies by the need to protect human health and life. Since then Medicine went through thousands of years of evolution alongside with the mankind. The contribution of Hippocrates to this development is so special, that he has been described, not unfairly, as Father of Medicine. AIM: The purpose of this study is to search the work of Hippocrates for all the reports of pediatric interest and compare them with current scientific data. The comparative registration aims to examine whether Hippocrates, thousands of years ago, approached the level of current scientific knowledge. METHODS: A digital database called Thesaurus Linguae Graecae has been used for the study. The data collected were divided in systems for better design and development. It was also necessary to quote passages from the original Hippocratic texts (listed by project title, paragraph and lyrics from Thesaurus Linguae Graecae). RESULTS: A large number of pediatric references covering nearly the entire spectrum of pediatrics were found in the Hippocratic Collection. Hippocrates describes the clinical appearance of many diseases and in many cases he successfully deduced their ultimate causes. More specifically, he stated that every leaving creature is the result of the union of male and female, each contributing equally characteristics. The fetus created is held in the womb with the umbilical cord. The umbilical cord is the responsible organ for the nutrition and breathing of the fetus. He believed that the first forty days and the eighth month of pregnancy were high risk periods and he also separated neonates, depending on the duration of pregnancy, in premature and fullterm. He attributed the low birth weight to in utero diseases, or anatomical problems of the uterus and indicated that congenital malformations are the result of intrauterine illness of the fetus, or injury due to fall of the mother. He believed that the first forty days of life are critical, since neonates must adapt to a new way of breathing and feeding. At the same period the mental development of the newborn begins. He stated that breastfeeding is important for the feeding of infants and gives instructions to reset lactation if it has stopped. He notes that dentition in children is completed in two stages. The first teeth appear during breastfeeding and fall off at the age of seven, when the permanent teeth grow. Hippocrates refers to known pediatric infections such as otitis media, tetanus, mumps and parasitosis. His descriptions are very typical and similar to those found in current literature. The descriptions of pleurisy, empyema, rhinitis and synache are of great interest. He notes that pleurisy and pneumonia are more common during winter and that coughing is a common finding in infants and young children, while older children suffer from asthma. Moreover, he described diarrhea and dehydration, ileum, jaundice and hepatitis and recognized urolithiasis, which attributes to feeding causes. In addition, he described urinary tract infection, and stated that dilute urine in children are of poor prognosis. Hippocrates believed that the brain is of great importance and dealt extensively with epilepsy, which he thought, was an inherited disease of the brain. He completely separated febrile seizures from epilepsy, which are characterized as a benign condition that occurs in children up to seven years old during a febrile illness. Lastly, in the Hippocratic corpus there are reports of craniotomy in children, in order to treat trauma and treatments of orthopedic problems of children such as congenital dislocation of the hip, kyphosis and scoliosis. CONCLUSIONS: Rationality and excellent clinical observation characterize the whole work of Hippocrates. Thousands of years ago he recorded many diseases as we know them today. His descriptions are characterized as classic ones. The interpretations of the diseases he proposed reflect his attempt to interpretive signs and symptoms in a logical way based on the knowledge of his era.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Η ιατρική γεννήθηκε στις πρωτόγονες κοινωνίες από την ανάγκη του ανθρώπου να προστατέψει την υγεία και τη ζωή του. Από την εμφάνιση της ιατρικής τέχνης μέχρι την ανάδειξή της σε μία από τις σημαντικότερες επιστήμες στην εποχή μας πέρασαν χιλιάδες χρόνια εξέλιξής της παράλληλα με το ανθρώπινο γένος. Η συμβολή του Ιπποκράτη σε αυτή την εξέλιξη είναι τόσο ξεχωριστή, ώστε, όχι άδικα, να χαρακτηριστεί «πατέρας της Ιατρικής». ΣΚΟΠΟΣ : Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η ανεύρεση στο έργο του Ιπποκράτη όλων των αναφορών παιδιατρικού ενδιαφέροντος καθώς και η σύγκρισή τους με τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα. Η συγκριτική αυτή καταγραφή έχει στόχο να διερευνήσει κατά πόσο ο Ιπποκράτης, χιλιάδες χρόνια πριν, προσέγγισε το επίπεδο της σημερινής επιστημονικής γνώσης. ΜΕΘΟΔΟΣ: Για την εκπόνηση της μελέτης χρησιμοποιήθηκε η ψηφιακή βάση δεδομένων «Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσας» (Thesaurus Linguae Graecae). Το υλικό που συγκεντρώθηκε ταξινομήθηκε κατά συστήματα για την καλύτερη μελέτη και ανάπτυξή του. Επιπλέον, κρίθηκε απαραίτητη και η παράθεση χωρίων από το πρωτότυπο ιπποκρατικό κείμενο (αναφέρονται ο τίτλος του έργου, η παράγραφος και οι στίχοι που αντιστοιχούν σε κάθε απόσπασμα από το πρόγραμμα «Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσας»). ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: Στην Ιπποκρατική Συλλογή υπάρχει μεγάλος αριθμός αναφορών παιδιατρικού περιεχομένου, οι οποίες καλύπτουν σχεδόν όλο το φάσμα ενδιαφέροντος της παιδιατρικής. Περιγράφεται η κλινική εικόνα πλήθους νοσημάτων, όπως ακριβώς τα γνωρίζουμε και σήμερα, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις πιθανολογούνται με επιτυχία τα απώτερα αίτιά τους. Πιο συγκεκριμένα, σε ότι αφορά τη γένεση ο Ιπποκράτης αναφέρει ότι κάθε νέος οργανισμός είναι το αποτέλεσμα της ένωσης του αρσενικού και του θηλυκού με συνεισφορά από το καθένα των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του. Το κύημα που δημιουργείται συγκρατείται μέσα στη μήτρα με τον ομφάλιο λώρο, τρέφεται και αναπνέει από αυτόν. Θεωρεί επικίνδυνες περιόδους κατά την κύηση τις πρώτες σαράντα ημέρες και τον όγδοο μήνα και διαχωρίζει τα νεογνά ανάλογα με το χρόνο κύησης τους σε πρόωρα, τελειόμηνα και παρατασικά. Αποδίδει τη γέννηση βρεφών με χαμηλό βάρος σε ενδομήτρια νόσησή τους ή σε ανατομικά προβλήματα της μήτρας και αναφέρει ότι οι συγγενείς διαμαρτίες της διάπλασης είναι αποτέλεσμα ενδομήτριας νόσησης του εμβρύου ή κάκωσής του λόγω πτώσης της μητέρας. Πιστεύει ότι οι πρώτες σαράντα ημέρες της ζωής ενός νεογνού είναι κρίσιμες, αφενός μεν διότι θα πρέπει να προσαρμοστεί στο εξωμήτριο περιβάλλον και σε νέο τρόπο αναπνοής και διατροφής και αφετέρου επειδή αυτή είναι η περίοδος που μπαίνουν τα θεμέλια της διανοητικής ανάπτυξής του. Αναφορικά με τη διατροφή των βρεφών θεωρεί σημαντικό το μητρικό θηλασμό και δίνει οδηγίες στις μητέρες για επαναφορά του γάλακτος, αν αυτό έχει διακοπεί. Παρατηρεί ότι η οδοντοφυΐα στα παιδιά ολοκληρώνετα σε δύο στάδια. Τα πρώτα δόντια εμφανίζονται κατά τη διάρκεια του θηλασμού και αποπίτουν στην ηλικία των επτά ετών, οπότε και ανατέλουν οι μόνιμοι οδόντες. Ο Ιπποκράτης αναφέρεται και σε γνωστές παιδιατρικές λοιμώξεις όπως η ωτίτιδα, ο τέτανος, η παρωτίτιδα και οι ελμινθιάσεις. Η περιγραφή της κλινικής τους εικόνας είναι χαρακτηριστική και όμοια με αυτή που απαντάται στα σύγχρονα συγγράμματα. Από το αναπνευστικό είναι ενδιαφέρουσες οι περιγραφές της πλευρίτιδας, του εμπυήματος, της ρινίτιδας και της κυνάγχης. Σημειώνει ότι η πλευρίτιδα και η πνευμονία εμφανίζονται συχνότερα κατά τους χειμερινούς μήνες. Παρατηρεί ότι ο βήχας είναι συχνό εύρημα στα βρέφη και στα μικρά παιδιά ενώ στις μεγαλύτερες ηλικίες εμφανίζεται άσθμα. Στα νοσήματα του πεπτικού αναφέρει τη διάρροια και την αφυδάτωση, τον ειλεό, τον ίκτερο και την ηπατίτιδα. Από το ουροποιητικό αναγνωρίζει τη λιθίαση, την οποία αποδίδει σε σιτιστικά αίτια και την ουρολοίμωξη, ενώ υποστηρίζει ότι η εμφάνιση αραιών ούρων σε παιδιά είναι κακής πρόγνωσης. Εκφράζει την πεποίθηση ότι ο εγκέφαλος είναι το πιο σημαντικό από όλα τα όργανα του ανθρώπινου σώματος και ασχολείται εκτενώς με την επιληψία, την οποία θεωρεί κληρονομική νόσο του εγκεφάλου. Διαχωρίζει πλήρως την επιληψία από τους πυρετικούς σπασμούς, τους οποίους χαρακτηρίζει ως καλοήθη κατάσταση που εμφανίζεται σε παιδιά ηλικίας έως επτά ετών κατά τη διάρκεια εμπύρετων νοσημάτων. Τέλος, στο ιπποκρατικό έργο αναφέρονται περιπτώσεις κρανιοανάτρησης σε παιδιά, στα πλαίσια αντιμετώπισης τραυμάτων, καθώς και ορθοπαιδικά προβλήματα των παιδιών, όπως το συγγενές εξάρθρημα του ισχίου η κύφωση και η σκολίωση. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: Ο ορθολογισμός και η εξαιρετική κλινική παρατήρηση χαρακτηρίζουν το σύνολο του έργου του Ιπποκράτη. Χιλιάδες χρόνια πριν κατέγραψε την κλινική εικόνα νοσημάτων όπως τα γνωρίζουμε και σήμερα και οι περιγραφές του χαρακτηρίζονται πλέον κλασσικές. Οι ερμηνείες που προτείνει για την παθοφυσιολογία των νοσημάτων αντικατοπτρίζουν την προσπάθειά του να εντάξει σε ένα λογικό πλαίσιο , με βάση τις γνώσεις τις εποχής του, τα σημεία και τα συμπτώματα των νοσημάτων που περιγράφει.