Η εικονογραφία των έργων του Ευριπίδη στην τέχνη μέχρι τον 6ο μ.Χ. αιώνα

Abstract

The object of this thesis has been the research of 42 full, fragmentary and lost plays of Euripides and the proof of their influence on vase-painting and on other forms of art, such as sculpture, reliefs, miniatures, wall-paintings and sarcophagus. Those works of art are dated from the 5th century B.C. to the 6th century A.D. This thesis starts with an introducing chapter. The second chapter has the title “The effect of theatre on art and the response of art to the theatre”. This chapter helps the reader to understand the elements that theatre had adopted from art (i.e. masks). The third part contains the plays of Euripides, which are separated to plays with men protagonists (Heracles Furious) and with women protagonists (Medeia). The next part is dedicated to the plays with general title, such as Bacchai. Each play contains the euripideian plot and the way of presentation of euripideian scenes by previous and subsequent literary sources. The previous literary sources (i.e. Homer) lead to the conclusion that Euripides belonged to a mythical tradition, which sometimes followed and sometimes changed. The subsequent literary sources (i.e. Ovid, Hygine) have been included in this thesis because they probably point out the influence of euripideian plays on those. Apart from the literary sources, previous and subsequent works of art have been contained in this research. In each work of art are pinpointed the elements, that are connected with the mythical tradition and the elements that have to do with the euripideian plays. The next part contains the conclusions, where the analysis of the iconographic elements that art has borrowed from the plays of Euripides takes place. Those elements are the sacrifices of young people to gods or heroes (Iphigeneia in Aulis, Hecuba), the delivery of letters (Iphigeneia in Tauris), the infanticides (Medeia), the matricide or the attempt of matricide (Electra, Ion), the blindness of people (Phoinix) and the suck of babies by animals (Alope). The next chapter has to do with the iconographic elements that art has borrowed from the theatre. 1. Architectural elements, such as facades of palaces, of houses and of temples, statues, columns, doors, windows and elements of landscape, such as caves and trees. 2. Machines of ancient theatre, such as the machine and the “theologeion”. 3. The clothing of figures, which looks like the costumes of the ancient actors. 4. The characters from the theatre, such as the leader of chorus. 5. The movements of figures, which remind the movements of the tragic chorus. My thesis is completed with an annotation of the iconographic material, where the conclusion is that most of the works of art (vases) of this research have been found in Magna Graecia and are dated to the 4th century B.C. The provenance connects them with the foundation of the colony of Thourioi by the Athenians in 443 B.C., with the spread of the Athenian tragedy to many places of Magna Graecia and with the existence of theatres, tragic poets and actors in Magna Graecia.

Ο στόχος της εκπόνησης της παρούσας διατριβής ήταν να συμπεριληφθούν όσο το δυνατόν περισσότερα σωζόμενα, αποσπάσματα σωζόμενα και χαμένα έργα του Ευριπίδη και να αποδειχθεί η επίδρασή τους όχι μόνο στην αγγειογραφία, αλλά και σε άλλες εκφάνσεις της τέχνης, όπως η γλυπτική, τα ανάγλυφα, η μικροτεχνία, η μεγάλη ζωγραφική και οι σαρκοφάγοι. Τα έργα τέχνης, που παρατίθενται στην παρούσα διατριβή, χρονολογούνται από τον 5ο π.Χ. μέχρι τον 6ο μ.Χ. αιώνα. Η δομή της είναι η ακόλουθη. Στην αρχή υπάρχει ένα εισαγωγικό κεφάλαιο. Αμέσως μετά έπεται ένα κεφάλαιο με τον τίτλος «Η επίδραση του θεάτρου στην τέχνη και η ανταπόκριση της τέχνης στο θέατρο», στο οποίο δίνονται τα στοιχεία που είχε υιοθετήσει η τέχνη από το χώρο του θεάτρου (π.χ. προσωπεία). Έπειτα, παρατίθενται 42 σωζόμενα, αποσπασματικά σωζόμενα και χαμένα έργα του Ευριπίδη σχετιζόμενα με άνδρες ήρωες (Ηρακλής Μαινόμενος) και με γυναίκες ηρωΐδες (Μήδεια). Ακολουθεί ένα κεφάλαιο, το οποίο περιλαμβάνει έργα με γενικό τίτλοι (Βάκχαι). Στο εκάστοτε δράμα του Ευρυπίδη δίνεται η υπόθεση του και ο τρόπος πραγμάτευσης ευριπίδειων επεισοδίων από προγενέστερες και μεταγενέστερες φιλολογικές πηγές. Η παράθεση προγενέστερων πηγών (π.χ. Όμηρος) φανερώνει ότι ο μεγάλος τραγικός εντασσόταν σε ένα μυθικό πλαίσιο, το οποίο άλλοτε ακολουθούσε και άλλοτε τροποποιούσε. Σε ό,τι αφορά τις μεταγενέστερες φιλολογικές πηγές (π.χ. Οβίδιος, Υγίνος), θεωρήθηκαν χρήσιμες, επειδή κατά πάσα πιθανότητα πιστοποιούν την επίδραση των έργων του Ευριπίδη έστω και αιώνες μετά την εποχή της συγγραφής τους. Κατά την ίδια λογική στην παρούσα μελέτη μπορεί κανείς να βρει έργα τέχνης προγενέστερα και μεταγενέστερα των ευριπίδειων δραμάτων. Πάντως, σε κάθε έργο τέχνης επισημαίνονται τα στοιχεία που συνδέονται με το μύθο και τα αντίστοιχα, τα οποία προέρχονται από το εκάστοτε δράμα του Ευριπίδη. Στα συμπεράσματα γίνεται απαρίθμηση των εικονογραφικών στοιχείων που δανείστηκε η τέχνη από τα έργα του Ευριπίδη, όπως οι θυσίες νέων ανθρώπων (Ιφιγένεια η εν Αυλίδι, Εκάβη) προς τιμήν θεών ή ηρώων, η παράδοση γράμματος (Ιφιγένεια η εν Ταύροις), οι παιδοκτονίες (Μήδεια), η μητροκτονία ή η απόπειρα μητροκτονίας (Ηλέκτρα, Ίων), η τύφλωση ατόμων από εκδίκηση (Φοίνιξ) και ο θηλασμός βρεφών από ζώα (Άλοπη). Αμέσως μετά ακολουθούν τα εικονογραφικά στοιχεία που δανείστηκε η τέχνη από το χώρο του θεάτρου. 1. Στοιχεία αρχιτεκτονικής, όπως προσόψεις ανακτόρων, οικιών, ναών, αγάλματα, κίονες, θύρες, παράθυρα και στοιχεία τοπιογραφίας, όπως σπηλιές και δέντρα. 2. Μηχανήματα του αρχαίου θεάτρου, όπως η μηχανή και το θεολόγειο. 3. Η ενδυμασία των μορφών, η οποία μοιάζει με την αντίστοιχη των υποκριτών. 4. Τα πρόσωπα που δανείστηκε η τέχνη από το χώρο του θεάτρου (π.χ. κορυφαίος του χορού). 5. Οι κινήσεις των μορφών, που παραπέμπουν στην τραγική όρχηση των υποκριτών. Η μελέτη κλείνει με ένα σχολιασμό του εικονογραφικού υλικού, όπου διαπιστώνεται ότι τα περισσότερα έργα τέχνης που παρουσιάστηκαν είναι κατωιταλιώτικα αγγεία χρονολογούμενα στον 4ο π.Χ. αιώνα. Η προέλευση και η χρονολόγησή τους συνδέεται με την ίδρυση της αποικίας των θουρίων από Αθηναίους το 443 π.Χ., με τη διάδοση της αττικής τραγωδίας σε πολλές περιοχές της Μεγάλης Ελλάδας και με την ύπαρξη θεάτρων, τραγικών ποιητών και υποκριτών στην Κάτω Ιταλία.