Η έννοια της επιστασίας της φύσεως στη βυζαντινή φιλοσοφία

Abstract

The author introduces the concept of environmental stewardship in byzantine philosophy. The dissertation is intended to capture the distinguishing features of the concept and to outline its dimensions. To date, no systematic investigation of this concept has been carried out. The author developed her theory to explain how the ethical ideas in byzantine philosophy concerning environmental stewardship differ from corresponding anthropocentric perceptions of western intellectual tradition, which are characterized by ideas such as man’s dominion over nature and managerialism. Another aim was to illustrate how these ethical ideas in byzantine philosophy can advance our understanding of environmental stewardship. The approach taken in this dissertation draws on current research on the topic of environmental stewardship, as well as on archival research on related works by byzantine philosophers and works by the Church Fathers. The findings from the research offer insights on how our understanding of environmental stewardship can be improved. The concept of environmental stewardship in byzantine philosophy is based on the idea of facing nature with respect and love.

Σε αυτή τη διατριβή περιγράφεται συνοπτικά το πνεύμα της βυζαντινής φιλοσοφικής σκέψης όσον αφορά στην ηθική περί της φύσεως και παρουσιάζεται η έννοια της επιστασίας της φύσεως στη βυζαντινή φιλοσοφία με βάση το πρότυπο του ανθρώπου-επιστάτη της φύσης. Καταβάλλεται προσπάθεια να καταδειχθούν τα σημεία, στα οποία οι ηθικές ιδέες της βυζαντινής φιλοσοφίας περί της επιστασίας της φύσης από τον άνθρωπο εναντιώνονται στις ανάλογες ανθρωποκεντρικές αντιλήψεις της δυτικής διανόησης, με αναφορά στα έργα βυζαντινών φιλοσόφων και θεολόγων, καθώς και στα κείμενα της πατερικής γραμματείας. Προηγουμένως, επιχειρείται η επισήμανση ιδεών και θεωριών περί της φύσης της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, οι οποίες μετέπειτα άσκησαν επίδραση στη διαμόρφωση της έννοιας της επιστασίας της φύσεως στη βυζαντινή φιλοσοφία. Αναλύονται ακόμη η έννοια της επιστασίας της φύσεως στην ηθική περιβαλλοντική φιλοσοφία και η θέση της στη σύγχρονη περιβαλλοντική σκέψη, καθώς και οι νεότερες απόψεις περί του θέματος. Γίνεται συστηματική κι εξειδικευμένη διερεύνηση της έννοιας της επιστασίας της φύσεως στη βυζαντινή φιλοσοφία συγκεκριμένα και των διαστάσεων που έχει η έννοια αυτή. Στόχος είναι, να αποτελέσει η αναδίφηση του πρωτογενούς υλικού σημαντική συμβολή στην έρευνα του υπό πραγμάτευση θέματος. Ακόμη, σκοπός είναι η βελτίωση του τρόπου κατανόησης της έννοιας της επιστασίας της φύσης. Η αρχειακή έρευνα, η οποία ήταν απαραίτητη να γίνει λόγω της φύσεως του θέματος, ως επί το πλείστον τεκμηριώνεται βιβλιογραφικώς επί της πρωτεύουσας βιβλιογραφίας. Δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στην ενότητα και στην επιστημονική τεκμηρίωση, καθώς και στην ορθή δομή. Η έννοια της επιστασίας της φύσης στη βυζαντινή φιλοσοφία αναλύεται διεξοδικά, συστηματικά και κυρίως με πρωτοτυπία, δεδομένης της έλλειψης σχετικής με το θέμα δευτερογενούς βιβλιογραφίας και ελληνικής αλλά και ξενόγλωσσης. Η μεθοδολογική προσέγγιση βασίζεται στη σύγχρονη έρευνα του θέματος της περιβαλλοντικής επιστασίας, καθώς και στην αρχειακή έρευνα σχετικών έργων φιλοσόφων του Βυζαντίου και έργων της πατερικής γραμματείας. Στα συμπεράσματα προτείνεται, πως η βυζαντινή φιλοσοφία υποστηρίζει έναν ήπιο ανθρωποκεντρισμό, ο οποίος ωστόσο μπορεί να θεωρηθεί και κοσμικά. Η επιστασία οδηγεί όχι στην εκμετάλλευση και την καταστροφή της φύσης, αλλά στη μελέτη και την σπουδή της γνώσης των αρχών και των νόμων που διέπουν την κτιστή δημιουργία. Προτείνεται να λάβουν τα γόνιμα σπέρματα της βυζαντινής φιλοσοφίας τη θέση τους στη σύγχρονη οικολογική ηθική σκέψη. Εν τέλει η έννοια της επιστασίας της φύσεως από τον άνθρωπο στη βυζαντινή φιλοσοφία χαρακτηρίζεται από την αντιμετώπιση της φύσης με σεβασμό και αγάπη.