Υβριδικά ειδολογικά μορφώματα του νεοελληνικού έντεχνου πεζού λόγου: από τα «Προλεγόμενα» του Αδαμ. Κοραή στη «διηγηματική εγκυκλοπαίδεια» του Εμμ. Ροΐδη

Abstract

Σκόπευση της κρινόμενης διατριβής είναι η παρουσίαση των ιδιαίτερων κειμενικών και επικοινωνιακών συμβάσεων που συγκροτούν μια σειρά πεζών κειμένων εκτεινόμενων χρονικά από τον 18ο ως τον 19ο αιώνα∙ η συνδυαστική διαλογική χρήση των παραπάνω ενίοτε ετερόκλητων δεδομένων απολήγει στη σύνθεση υβριδικών ειδολογικών μορφωμάτων, αποδεικνύοντας αφενός την “ελαστικότητα” των ειδολογικών ορίων του νεοελληνικού πεζού λόγου –σε αντίθεση με την αυστηρή κωδικοποίηση στην οποία υπόκεινται την ίδια περίοδο τα ποιητικά είδη-, αφετέρου ότι ο νεοελληνικός έντεχνος πεζός λόγος, πριν ακόμα εμφανιστεί ακέραιος σε έργα με αμιγώς λογοτεχνική-συγκινησιακή απόβλεψη, ενεργοποιήθηκε (στον) και συλλειτούργησε με τον δηλωτικό λόγο αποδίδοντας στα πληροφοριακής υφής κείμενα όπου εμφιλοχώρησε συγκινησιακή ένταση και διττή επικοινωνιακή χροιά διευκολύνοντας έτσι την πρόσληψη τους και προετοιμάζοντας το έδαφος για την καλλιέργεια του πεζού και ειδολογικά προσδιορισμένου συγκινησιακού τύπου λόγου. Ο μεθοδολογικός πυρήνας της διατριβής οργανώνεται γύρω από βασικές έννοιες της ειδολογικής θεωρίας που αναπτύσσονται σε συναφείς μελέτες των Μ. Μ. Bakhtin, Τz. Todorov, G. Genette και J.-M. Schaeffer, και ειδικότερα γύρω από την έννοια της διαλογοποίησης, της διαπλοκής δηλαδή διαφορετικών επιπέδων του λόγου, στη γραμμή του συνθετικού μετατονισμού τους σε νέες ειδολογικές μορφές, σε συνδυασμό με τα ειδολογικά κριτήρια που συνθέτουν, κατά Schaeffer, τα είδη. Επιχειρώντας παραδειγματικές τομές που δεν εξαντλούν το πεδίο της έρευνας, στην παρούσα Διατριβή εξετάζονται τα Φιλοθέου Πάρεργα (1718) του Νικ. Μαυροκορδάτου, η Απολογία (1780) του Ιώσηπου Μοισιόδακος, η Έκτη Διάλεκτος του Δημ. Καταρτζή και η Ανωνύμου του Έλληνος Ελληνική Νομαρχία (1806)∙ μεγαλύτερο βάρος δίνεται στην εξέταση των κοραϊκών «Προλεγομένων» όπου η υβριδοποίηση συστηματοποιείται και τέλος στα ροΐδεια κείμενα, όπου το φαινόμενο της υβριδοποίησης κορυφώνεται με τη δημιουργία του ροΐδειου είδους της «διηγηματικής εγκυκλοπαίδειας».