Διαγενεακή αποστέρηση και κινητικότητα στην Ευρώπη: θεωρητική και εμπειρική ανάλυση

Abstract

This dissertation studies the intergenerational transmission of poverty and deprivation in a comparative analysis of the EU countries. Particular emphasis is placed in investigating the welfare state effect on the kind and the intensity of the association between the family of origin and children’s future attainment. The dissertation is divided into two parts. The first part examines issues of the conceptual content of intergenerational transmission of poverty and deprivation. It highlights issues that relate to the structural changes in class stratification and their implications in the nature and dynamics of intergenerational mobility across time. Moreover, it points out the close relation of the equality of opportunities with the transmission of poverty across generations. Particular emphasis is given to presenting the different theoretical explanatory schemes as to the causes and mechanisms by which poverty and deprivation are transmitted from parents to children. Lastly, it makes a critical review of the relevant surveys on this field. The aim is to evaluate the theoretical approaches, present empirical estimates of the various forms of intergenerational mobility and suggest policy proposals for coping with the transmission of disadvantage from parents to children. The second part examines the intergenerational transmission of poverty and deprivation in the EU countries by putting emphasis on the welfare state effect. The analysis utilizes the intergenerational micro-data of EU-SILC 2005 as well as macro-data from OECD and Eurostat. By employing proper analytical techniques it is shown that the family effect on adults’ poverty risk varies between the EU-14 countries. In the southern-European and the Anglo-Saxon countries the effect is both direct and indirect, while in the Nordic and the Continental countries the effect is only indirect through children’s occupation. These differences are mainly ascribed to the particular structure and functioning of the welfare state institutions that have been developed in these countries. The welfare state is recognized as a basic parameter in stratification and mobility and its role is considered as a moderating variable in the relation between parental traits and individuals’ attainment. The analysis shows that the countries of the socialdemocratic and the conservative-corporatist welfare state exhibit lower intensity of intergenerational transmission of poverty and deprivation compared to the countries of the southern-European and the liberal welfare state. Lastly, a noteworthy finding is that the welfare state policies aimed at promoting the wide redistribution of resources have the largest effect on mitigating the influence of the family of origin on children’s future attainment. Thus, universal transfers in kind and in cash which pertain to the socialdemocratic welfare state appear to be more effective in mitigating the intergenerational transfer of poverty and deprivation.

Η διατριβή αυτή έχει ως αντικείμενο το φαινόμενο της διαγενεακής μεταβίβασης της φτώχειας και της αποστέρησης στο πλαίσιο μιας συγκριτικής ανάλυσης μεταξύ των χωρών-μελών της ΕΕ. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη διερεύνηση της επίδρασης του συστήματος κοινωνικής προστασίας στο είδος και την ένταση της σχέσης μεταξύ της οικογενειακής προέλευσης και των μελλοντικών επιτευγμάτων των παιδιών. Η διατριβή χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος εξετάζει ζητήματα εννοιολογικού περιεχομένου της διαγενεακής μεταβίβασης της φτώχειας και της αποστέρησης. Αναδεικνύονται θἐματα που αφορούν τις δομικές αλλαγές στην ταξική διαστρωμάτωση και των επιπτώσεών τους στη φύση και τη δυναμική της διαγενεακής κινητικότητας μέσα στο χρόνο. Επιπλέον, επισημαίνεται η στενή σχέση της ισότητας των ευκαιριών με τη διαγενεακή μεταβίβαση της φτώχειας και της αποστέρησης. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην παρουσίαση των διαφορετικών θεωρητικών ερμηνευτικών σχημάτων ως προς τα αίτια και τους μηχανισμούς με τους οποίους η φτώχεια και η αποστέρηση μεταβιβάζονται από τους γονείς στα παιδιά. Τέλος, στο πρώτο μέρος της διατριβής γίνεται μια κριτική αποτίμηση των βασικών ερευνών στο πεδίο αυτό όπου αξιολογούνται οι θεωρητικές προσεγγίσεις, παρουσιάζονται εμπειρικές εκτιμήσεις για τις διάφορες μορφές διαγενεακής κινητικότητας και γίνονται προτάσεις πολιτικής για την αντιμετώπιση της μεταβίβασης της μειονεξίας από τους γονείς στα παιδιά. Στο δεύτερο μέρος της διατριβής διερευνάται η διαγενεακή μεταβίβαση της φτώχειας και της αποστέρησης στις χώρες της ΕΕ δίνοντας έμφαση στην επίδραση των συστημάτων κοινωνικής προστασίας. Η ανάλυση αξιοποιεί τα διαγενεακά μικροδεδομένα της έρευνας EU-SILC του 2005 καθώς και μακροδεδομένα από τον OECD και την Eurostat. Κάνοντας χρήση κατάλληλων τεχνικών στατιστικής ανάλυσης διαπιστώνεται ότι η επίδραση της οικογενειακής προέλευσης στον κίνδυνο φτώχειας των ενηλίκων διαφοροποιείται μεταξύ των χωρών-μελών της ΕΕ. Στις νοτιοευρωπαϊκές και αγγλοσαξονικές χώρες η επίδραση αυτή είναι τόσο άμεση όσο και έμμεση, ενώ στις σκανδιναβικές και ηπειρωτικές χώρες είναι μόνο έμμεση μέσω του επαγγέλματος των παιδιών. Οι διαφορές αυτές αποδίδονται κυρίως στην ιδιαίτερη δομή και λειτουργία των θεσμών του κοινωνικού κράτους που έχουν αναπτυχθεί στις χώρες αυτές. Το κοινωνικό κράτος αναγνωρίζεται ως μια από τις βασικές συνιστώσες στη διαστρωμάτωση και την κινητικότητα και εξετάζεται ο ρόλος του ως παρεμβαλλόμενη μεταβλητή στη σχέση μεταξύ γονεϊκών χαρακτηριστικών και επιτευγμάτων των ατόμων. Η ανάλυση δείχνει ότι οι χώρες με σοσιαλδημοκρατικό και συντηρητικό-κορπορατιστικό κοινωνικό κράτος εμφανίζουν μικρότερη ένταση της μεταφοράς της φτώχειας και της αποστέρησης μεταξύ γονἐων και παιδιών σε σύγκριση με τις χώρες με νοτιοευρωπαϊκό και φιλελεύθερο κοινωνικό κράτος. Τέλος, αξιοσημείωτο εύρημα είναι ότι οι πολιτικές του κοινωνικού κράτους που δίνουν έμφαση στην ευρεία αναδιανομή των πόρων έχουν τη μεγαλύτερη επίδραση στον περιορισμό της επιρροής της οικογενειακής προέλευσης στα μελλοντικά επιτεύγματα των παιδιών. Έτσι, οι καθολικές παροχές σε είδος και σε χρήμα που προσιδιάζουν στο σοσιαλδημοκρατικό σύστημα κοινωνικής προστασίας εμφανίζονται πιο αποτελεσματικές στο μετριασμό της διαγενεακής μεταφοράς της φτώχειας και της αποστέρησης.