Θεωρίες κοινωνικού κράτους: συγκρότηση, κρίση, αναδιάρθρωση

Abstract

This thesis tackles the issue of welfare state change from the vantage point of state theory. It is argued that the bulk of contemporary welfare state literature is facing difficulties in defining welfare state change. This is because in the latter, welfare state is understood as a heterogeneous aggregate of individual social policies, which are completely decoupled from the overall process of social reproduction. This type of welfare state explanation equals a structural residualism at the level of theory, under which any state change coincides with the passive adaptation of each individual state policy on the needs of the 'objective' social conditions. The process that brought about this structural residualism is being explored under the perspective of state theory. In this direction, a periodization of welfare state theory is proposed involving three moments of theoretical rupture, namely formation, crisis and restructuring. Each moment corresponds to a family of welfare state theories; Formation corresponds to structural-functionalism, crisis include neo-marxist and a part of social-democratic theoretical strands and, finally, restructuring is associated with state-centered and new insitutional approaches. The transition from one moment of rupture to another is marked by a transition from one family of theories to another. However, this process of paradigm shift led to a significant contraction of the welfare state formation and change problematique. The result was the dissolution of the state into a mere sum of separate individual policies disconnected from the process of socialreproduction. The study concludes with the formulation of an alternative theoretical proposal aiming to reestablish the relation between the welfare state and the process of social reproduction. In this context welfare state change is conceived actively as the result of shifts in the legitimation structures that sustain state institutions, instead of being a passive product of the objective social conditions.

Η παρούσα διατριβή ερευνά το ζήτημα της μεταβολής του κοινωνικού κράτους στο επίπεδο τηςθεωρίας. Υποστηρίζεται ότι η σύγχρονη θεωρητική προβληματική γύρω από το κοινωνικό κράτοςαντιμετωπίζει δυσκολίες ως προς την οριοθέτηση της μεταβολής του αντικειμένου. Αυτό συμβαίνει διότι στο πλαίσιο της τελευταίας το κράτος υποβιβάζεται στις στενές προνοιακές πλευρές του και κατανοείται ως ένα ετερόκλητο άθροισμα επί μέρους κοινωνικών πολιτικών, οι οποίες είναι πλήρως αποσυνδεδεμένες από τη συνολικότερη διαδικασία κοινωνικής αναπαραγωγής. Ο συγκεκριμένος τύπος κατανόησης του κράτους αντιστοιχεί σε έναν δομικό υπολειμματισμό της θεωρίας, στο πλαίσιο του οποίου οποιαδήποτε κρατική μεταβολή ταυτίζεται με την παθητική προσαρμογή των επί μέρους κρατικών πολιτικών στις «αντικειμενικές» κοινωνικές συνθήκες. Το μεγαλύτερο μέρος της μελέτης αφιερώνεται στη διερεύνηση της διαδικασίας που οδήγησε τη θεωρητική προβληματική γύρω από το κοινωνικό κράτος σε αυτόν τον δομικό υπολειμματισμό. Σε αυτήν την κατεύθυνση προτείνεται η περιοδολόγηση της θεωρίας στη βάση τριών στιγμών ρήξης: της συγκρότησης, της κρίσης και, τέλος, της αναδιάρθρωσης. Σε κάθε μία από αυτές τις στιγμές αντιστοιχεί και μία οικογένεια θεωριών. Η συγκρότηση αντιστοιχεί στις δομολειτουργικές επεξεργασίες, η κρίση περιλαμβάνει κυρίως τις νεομαρξιστικές και ένα κομμάτι των σοσιαλδημοκρατικών επεξεργασιών, ενώ η αναδιάρθρωση συνδέεται με τις κρατοκεντρικές και, ακολούθως, τις νεοθεσμικές προσεγγίσεις. Η μετάβαση από το ένα σημείο ρήξης στο άλλο συνοδεύεται και από μία διαδοχή των αντίστοιχων θεωρήσεων. Ωστόσο, μέσα από τη διαδικασία αυτής της διαδοχής παρατηρήθηκε μία σταδιακή συρρίκνωση της εμβέλειας των προβληματικών γύρω από τη θεμελίωση και τη μεταβολή του κοινωνικού κράτους. Συρρίκνωση που εντέλει καταλήγει στον κερματισμό του ίδιου του αντικειμένου της θεωρίας που συνεπάγεται τον ερματισμό του κράτους σε επιμέρους πολιτικές και την αποσύνδεσή του από τη διαδικασία κοινωνικής αναπαραγωγής. Η μελέτη ολοκληρώνεται με τη διατύπωση μίας εναλλακτικής θεωρητικής πρότασης που στοχεύει στην επανασύνδεση του κοινωνικού κράτους με τη διαδικασία κοινωνικής αναπαραγωγής. Στο πλαίσιο αυτής της επανασύνδεσης η μεταβολή του κράτους ερμηνεύεται ενεργητικά μέσα από τη δομή νομιμοποίησης των πολιτικών του, σε αντίθεση με την αντίληψη της μεταβολής ως παθητικής προσαρμογής στις αντικειμενικές κοινωνικές συνθήκες.