Η εκκλησία της Βουλγαρίας κατά το πρώτο ήμισυ του 13ου αιώνα

Abstract

La presente recherche constitue une etude approfondie sur l'histoire ecclésiastique de la Bulgarie pendant la premiere moitié du XIIIe siècle, basée sur des sources grecques, latines et slaves, et sur une bibliographie exhaustive en bulgare, russe, serbe, grec, français, anglais et allemande. Elle porte un nouveau regard sur cette période de l'histoire de l'Eglise bulgare et remet en question certaines des theses développées dans l'historiographie tout au long du XXe siècle. L'auteur y examine le développement des rapports entre l'Eglise et l'Etat en Bulgarie ainsi que les relations entre celle-ci et le Patriarcat œcuménique, d'une part, et le Saint-Siège, de l'autre, sous le regne de trois souverains bulgares Kalojan, Boni et Jean II Asen. Le premier d'entre eux, Kalojan, a soumis la Bulgarie a Rome en acceptant formellement une union avec l'Eglise romaine (1203-1204) qui s'est poursuivie sous le regne de Boni L'union a ete définitivement rejetee par Jean II Asen. C'est a son initiative que l'archevêque bulgare s'est vu attribue en 1235 le titre de patriarche par le Synode du Patriarcat oecuménique. Dans cette recherche, une attention speciale est accordée aux changements de statut et de constitution de l'Archevêché (Patriarcat) de Târnovo et de son diocese pendant la premiere moitié du XIIIe siècle. Sont étudiées l'évolution du bogomilisme durant cette période en Bulgarie ainsi que les causes de la convocation, en 1211 dans la capitale bulgare, Târnovo, d'une Assemblee ecclésiastique qui a condamne cette hérésie. Le present doctorat propose également une analyse des deux copies du Synodicon qui a ete redige peu après l'Assemblee en lien avec d'autres sources connues, antérieures a la fin du XIVe siècle. L'auteur conclut que la politique ecclésiastique, menée durant la premiere moitié du XIIIe siècle en Bulgarie était exclusivement soumise a la volonte des souverains bulgares qui continuaient d'utiliser l'institution ecclésiastique comme une structure politique et un facteur essentiel pour preserver l'unite de leur Etat et consolider leur pouvoir politique.

Η παρούσα ερευνητική εργασία αποτελεί μια εμπεριστατωμένη μελέτη της εκκλησιαστικής ιστορίας της Βουλγαρίας κατά το πρώτο μισό του 13ου αιώνα βασισμένη σε ελληνικές, λατινικές και σλαβικές πηγές καθώς και σε μια εξαντλητική βιβλιογραφία από τα βουλγαρικά, ρωσικά, σέρβικα, ελληνικά, γαλλικά, αγγλικά και γερμανικά. Προτείνει μια νέα θεώρηση αυτής της περιόδου της ιστορίας της Εκκλησίας της Βουλγαρίας και θέτει υπό αμφισβήτηση ορισμένες από τις θέσεις που διατυπώθηκαν από την ιστοριογραφία καθ' όλη τη διάρκεια του εικοστού αιώνα. Ο συγγραφέας εξετάζει την εξέλιξη των σχέσεων Εκκλησίας και Κράτους στη Βουλγαρία καθώς και τις σχέσεις τους, αφενός με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και αφετέρου με την Εκκλησία της Ρώμης, κατά τη βασίλεια τριών Βούλγαρων ηγεμόνων των Καλογιάννη, Βορίλου και Ιωάννη Β’ Ασέν. Ο πρώτος εξ αυτών (Καλογιάννης) υπήγαγε τη Βουλγαρία στη Ρώμη αποδεχόμενος επισήμως την Ουνία με την Ρωμαϊκή Εκκλησία (1203-1204), που συνεχίστηκε και κατά την βασίλεια του Βορίλου. Η Ουνία αναιρέθηκε οριστικά από τον Ιωάννη Β’ Ασέν. Με δική του πρωτοβουλία απονεμήθηκε το 1235 από τη Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου ο τίτλος του πατριάρχη στο Βούλγαρο αρχιεπίσκοπο. Σε αυτή την μελέτη ιδιαίτερη προσοχή αποδίδεται στις αλλαγές στο καθεστώς και στην οργάνωση της Αρχιεπισκοπής (Πατριαρχείου) Τυρνόβου και της εκκλησιαστικής της διοίκησης κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του 13ου αιώνα. Εξετάζονται η εξέλιξη της αίρεσης των Βογομίλων στη Βουλγαρία κατ' αυτή την περίοδο καθώς και τα αίτια της σύγκλησης συνοδού το 1211 στην βουλγαρική πρωτεύουσα Τυρνόβο, που καταδίκασε την αίρεση αυτή. Η παρούσα διδακτορική διατριβή προτείνει επίσης μια ανάλυση των δύο αντιγράφων του Συνοδικού που συντάχθηκε λίγο μετά τη σύνοδο, σε συσχετισμό με άλλες προγενέστερες του τέλους του 14ου αιώνα γνωστές πηγές. Ο συγγραφέας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η γενική κατεύθυνση της εκκλησιαστικής πολιτικής που ασκείται κατά το πρώτο μισό του 13ου αιώνα στη Βουλγαρία χαρασσόταν αποκλειστικά κατά τη βούληση των Βουλγάρων ηγεμόνων που εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν το θεσμό της Εκκλησίας ως μια πολιτική δομή και ένα σημαντικό παράγοντα για τη διατήρηση της ενότητας του κράτους τους και την ενίσχυση της πολιτικής τους εξουσίας.