Μορφές θανάτου στο έργο του Μ. Καραγάτση

Abstract

This dissertation studies the entire work of Karagatsis - apart from poems andtheatrical texts - using as mam methodological tool of interpretation the Freudianparadigmatic model of the psychoanalytical theoryThe Freudian theory of the drive of life/ Eros and the drive of death removes usfrom the rather expected polarity of the terms life vs death and permits a moreprofound approach to the concept of death, which is not exhausted in the literallymeaning but gives us the opportunity to trace its metaphonc parameters -otherwise the death in life - which, according to Freud, equally marks thesubjectThus, while in a first reading the drive of life/ Eros, and indeed in the form ofthe direct sexual drives toward the target, seems dominant, we see that the driveof death, which is also found in the organic beings, is the one becomingpredominant in the entire corpus in the form of the drive of aggressiveness/destructiveness toward the objects of the external world This occurs even in themost extreme expression of destruction, which is the murder, or of selfdestruction,which is the suicide - since the drive of aggressiveness/destructiveness channelled toward the objects of the external world can beinhibited or introverted, having as a result the secondary masochism, which isadded to the primary one and is turned against the existence itselfTherefore, in the whole semantic universe of Karagatsis, as it is represented inthe entire corpus of the novels and the short stories, which constitute semanticmicro-universes, the mam semantic acting- subject , according to Greimasmodel of action, is the death drive with acting- object the human being, insidewhom the drive of death functions and against whom it is directed In thisprocess as an assistant the primary masochism appears, which retains as objectthe individual s existence itself, and as an opponent the drive of life/ Eros Sincethe category of action subject vs object brings into effect the semantic resultdesire , we can see that the latent web cohering the semantic universe ofKaragatsis is nothing else than a desire for deathThis is accurate, but it is not absolutely accurate If we take into considerationthat the drive of death, in the form of the drive of aggressiveness/destructiveness toward the objects of the external world, is finally put into theservice of life/ Eros, because of the fact that the living existence destroyssomething else, animate or inanimate, instead of itself, and that the pure form ofthe drive of death appears with the inhibition or introversion of the drive ofaggressiveness/ destructiveness, we can trace in all the semantic micro-universesthe constant ambivalent conflict of the drive of life/ Eros and the drive of death,which is the par excellence destiny of the human being and, at the same time,the latent web cohering the semantic universe of Karagatsis.

Συμπεράσματα:Θα ήταν άτοπο να θεωρήσουμε αυτή την ψυχαναλυτική ανάγνωση σαν μια ερμηνευτική πρόταση οριστική και τετελεσμένη, αφενός διότι πρόκειται για μία ανάμεσα σε πολλές άλλες πιθανές και νόμιμες αναγνώσεις και αφετέρου εξαιτίας της πολυσημίας του ίδιου του λογοτεχνικού κειμένου που ακυρώνει οποιαδήποτε προσπάθεια επιβολής ενός και μοναδικού νοήματος.1267 Με αφετηρία, λοιπόν, τη φροϋδική θεωρία των ορμών της ζωής/Eros και της ορμής του θανάτου που μας απομακρύνει από την αναμενόμενη πόλωση των όρων ζωή vs θάνατος, επιχειρήσαμε να ανιχνεύσουμε τις μορφές θανάτου που εντοπίζονται στο συνολικό corpus του Καραγάτση, έτσι όπως προδίδονται, δηλαδή αποκαλύπτονται, μέσα από την αλυσίδα των σημαινόντων που συνιστά την αφήγηση, όχι τόσο για να φωτίσουμε ένα «κρυφό» περιεχόμενο, αλλά για να ανατρέψουμε το «φανερό».1268 Στο πρώτο μέρος λοιπόν, στο οποίο μελετήθηκαν τα μυθιστορήματα, και ειδικότερα στο κεφάλαιο «Προς -το βαθμό μηδέν- της ύπαρξης», συναντήσαμε ως μορφή θανάτου την ψύχωση, ή αλλιώς αυτό που αποκαλούμε τρέλα, η οποία προκαλεί την εκμηδένιση του υποκειμένου, όπως ακριβώς και ο θάνατος. Κατά τον Foucault, μάλιστα, ενώ η παρουσία του επαπειλούμενου βιολογικού θανάτου είναι μια «παρουσία άσαρκη»,1269 1267Βλ.ΜΑΡΚΙΔΗΣ Μάριος, «Η ερμηνευτική πρόταση της ψυχανάλυσης και το “σημαίνειν” του Ηρακλείτου», Λογοδοσία. Διαδρομές στην ψυχοπαθολογία και την ψυχανάλυση, Εξάντας, Αθήνα 1999, σ. 18-28 και BLEICH David, «H λογική της ερμηνείας», Λογοτεχνία και Ψυχανάλυση, Εξάντας, Αθήνα 1990, σ. 11-53. 1268Πβ.ΜΑΡΚΙΔΗΣ Μάριος, «Η λογική της ερμηνευτικής παρέμβασης στην ψυχανάλυση», ό.π., σ. 36. 1269Πβ. FOUCAULT Michel, Histoire de la folie a l’age classique, Gallimard, Παρίσι 1972, σ. 31. 285 στην περίπτωση της τρέλας έχουμε την ενσάρκωση του «ήδη-εδώ του θανάτου»,1270 ως ορατή μορφή του βαθμού μηδέν της ύπαρξης. Για να το πούμε διαφορετικά «τρελός, στο φρενοκομείο βρισκόταν, ανόητος –πες νεκρός»,1271 σε «αυτόν τον ζωντανό τάφο».1272 Συναντήσαμε λοιπόν την ψύχωση, έτσι όπως ενσαρκώνεται αφενός στη μορφή του συνταγματάρχη Λιάπκιν και αφετέρου στη μορφή της Αγγέλας. Και στις δύο περιπτώσεις ανιχνεύεται η αποτυχία της πατρικής μεταφοράς, δηλαδή η διάκλειση/ο αποκλεισμός του θεμελιώδους σημαίνοντος του Ονόματος-του-Πατρός από το συμβολικό, που σύμφωνα με τον Lacan προσδιορίζει την κλινική δομή της ψύχωσης. Ξεκινώντας από το μυθιστόρημα Ο συνταγματάρχης Λιάπκιν, το οποίο μελετήθηκε στο υποκεφάλαιο με τίτλο «Το ξεθωριασμένο σκηνικό», παρατηρήσαμε ότι η ορμή του θανάτου εμφανίζεται με τη μορφή της ορμής της επιθετικότητας/καταστροφικότητας προς τα αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου, αγγίζοντας μάλιστα την πιο ακραία μορφή καταστροφής που είναι ο φόνος όπως και την πιο ακραία μορφή αυτοκαταστροφής, που είναι η αυτόλυση, αφού η ορμή της επιθετικότητας/καταστροφικότητας που διοχετεύεται προς τα αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου, ενδοβάλλεται, έχοντας ως αποτέλεσμα τον δευτερογενή μαζοχισμό, ο οποίος προστίθεται στον πρωταρχικό. Εδώ η διάκλειση του Ονόματος-του-Πατρός ανιχνεύεται σε δύο επίπεδα. Σε ένα πρώτο επίπεδο, με την τελική κατάρρευση του τσάρου, ο Λιάπκιν έρχεται σε συμβολική αντιπαράθεση με το αποκλεισμένο Όνομα-του- Πατρός, εφόσον αντιμετωπίζει τη συνάντηση με Έναν-πατέρα, που στην περίπτωσή μας είναι το μετεπαναστατικό καθεστώς, το οποίο παρεμβάλλεται ως τρίτος στη δυαδική φαντασιακή σχέση α–α’, δηλαδή στη σχέση του εγώ με τα αντικείμενά του ή, αλλιώς, στη σχέση της ιδανικής εικόνας του εαυτού του (Λιάπκιν, συνταγματάρχης του τσαρικού στρατού) με την πραγματικότητα (τσάρος). Και απαντά αφενός με την ψυχική άρνηση του γεγονότος, που αποτυπώνεται στην επιμονή του να φορά την τσαρική στολή-έμβλημα της τσαρικής παρουσίας και αφετέρου με την ακλόνητη 1270Πβ.FOUCAULT Michel, Histoire de la folie a l’age classique, Gallimard, Παρίσι 1972, σ. 31. 1271Πβ.ΚΑΡΑΓΑΤΣΗΣ Μ., Ο Γιούγκερμαν και τα στερνά του, τόμ. Β’, Εστία, Αθήνα 212004, σ. 316. 1272Πβ. ό.π., σ. 283. 286 παραληρηματική πεποίθηση του χάους, και μετέπειτα με οπτικές και ακουστικές παραισθήσεις. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, κάθε φορά που παρεισφρέει στον φαντασιακό άξονα α-α’ η διάσταση της επιθυμίας -κοινός παρονομαστής όλων των φόνων- προϋπόθεση της οποίας είναι η έλλειψη, εξαιτίας της διάκλεισης του Ονόματος–του–Πατρός έρχεται αντιμέτωπος με ένα κενό, με κάτι που αγνοεί και απαντά στο κενό που βιώνει με κενό, δηλαδή με τον αφανισμό, την καταστροφή του αντικειμένου. Για να καταλήξει στον πλήρη και ολοκληρωτικό αφανισμό, τη στιγμή της αυτόλυσης, όπου η ορμή της καταστροφικότητας ενδοβάλλεται και στρέφεται εναντίον του ίδιου του υποκειμένου που παίρνει τη θέση αντικειμένου, όπου αντικείμενο αφανισμού γίνεται το ιδανικό του εγώ, δηλαδή η ιδανική εικόνα του εαυτού του ως συνταγματάρχη του τσαρικού στρατού. Αιχμάλωτος του φαντασιακού, εξόριστος από το συμβολικό, επιστρέφει στον μοναδικό τόπο που γνωρίζει: στον τόπο της χωρίς όρια απόλαυσης, στον τόπο του αδύνατου ή αλλιώς του θανάτου. Στη συνέχεια, στο υποκεφάλαιο με τίτλο «Το ονειροπόλημα», στο οποίο μελετήθηκε το μυθιστόρημα Ο μεγάλος ύπνος -όπως προκύπτει και από τη διακειμενική του ανάγνωση με το διήγημα «Από τη ζωή του Μιχάλη Ρούση»- ανιχνεύσαμε τη διάκλειση του Ονόματος-του-Πατρός από το συμβολικό στην υπερβολική αυστηρότητα και στην αδικαιολόγητη ψυχρότητα του πατέρα, που, σύμφωνα με τον Lacan, ουσιαστικά αποδυναμώνουν και ακυρώνουν τη συμβολική του λειτουργία...