Κοινωνικές σχέσεις και ταυτότητες στην κοινότητα Ρομά της Αγίας Βαρβάρας

Abstract

This study discusses the attempts undertaken by the Roma in Aghia Varvara to manage their position in Greek society, but also their own distinct identity. Its aim is to demonstrate the particularity of this group which poses a remarkable interest, since during this process those Roma claim a multiple identity and are handling Otherness in ways that collide with known stereotypes, but also with the generalities evident about Gypsies in the pertinent literature. The study was realised through participant observation in the period between 2001-2006. Informal interviews were also conducted, while the study is enrichened by contact with people working in relative institutions, analysis of archives and life stories. This study found a considerable difference between the perception of Gypsy identity between the Roma and the non-Roma. This identity (or better identities) -since the Roma relationship with the Greek community is also included- is constructed not on an ethnic but on a moral basis. In fact, the Roma consider themselves a part of the Greek society and national identity, believing that it is their group alone that safeguards the traditional Greek values that the corrupted Gadje (non-Roma) have quitted. At the same time they try to acquire a positive presence in contemporary Greek society, claiming to acquire a position in political and social life, and to be viewed from others through the concept of positive discrimination. Since the Gypsy community is penetrated by numerous contradictions, intracommunal conflicts and variations both in rhetorical level and practices, a huge spectrum of interpretations of Roma identity (gypsiness) is created; this brings about changes. It is considerable, that this variety of identities and changes, as also their central political points of view, that differentiate the group not only from existent stereotypes, but also from other Roma in Europe, cannot be enough understood by Gadje - and some of them are not visible at all. Most of Gadje perceive the group through various kinds of stereotypes, reproduced in various levels (political, artistic, scientific, social, media, etc), that represent them, among other things, as “never changing, dirty, marginal deceivers or exotic (openly or covertly undesirable) foreigners”. These substantive differences between gypsy and non-gypsy perceptions for gypsy (as also non-gypsy) identity raise a problematic environment of communication between those two groups, which feeds and is fed by reciprocal prejudices. The elements however that are recycled in the Gadje-Roma relationship are developed within common cultural codes and recognisable elements of existent cultural intimacy. The Roma community in Aghia Varvara raises questions about the strong influence of stereotypes and prejudices in all levels. It demonstrates that Otherness, and also the way that is perceived and understood, does not have a given, fixed or certain content necessarily negative or conflictive. It is formed (or reformed) and changed (as identities also do) in a very complicated context of various and contradictory human choices and multiple kinds of interaction.

H διατριβή διαπραγματεύεται την προσπάθεια των Ρομά της Αγίας Βαρβάρας να διαχειριστούν την θέση τους και την ιδιαίτερη ταυτότητά τους στην νεοελληνική κοινωνία. Έχει ως στόχο να καταδείξει τις ιδιαιτερότητες της ομάδας, οι οποίες παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, εφόσον, μέσα από αυτές οι συγκεκριμένοι Ρομά αξιώνουν το δικαίωμα για πολλαπλή ταυτότητα και χειρίζονται την ετερότητα με τρόπο που έρχεται σε αντίθεση με τα στερεότυπα, αλλά και τις υπάρχουσες γενικεύσεις στην σχετική βιβλιογραφία. Η διατριβή εκπονήθηκε με συμμετοχική παρατήρηση μεταξύ 2001-2006 και περιλαμβάνει επίσης, άτυπες συνεντεύξεις, επαφές με πρόσωπα των σχετικών με τους Ρομά θεσμών, ανάλυση αρχείων και ιστοριών ζωής. Από τη μελέτη προέκυψε μια αξιοσημείωτη διαφορά στην πρόσληψη της τσιγγάνικης ταυτότητας ανάμεσα στους Ρομά και στους μη Ρομά. Η τσιγγάνικη ταυτότητα (ή ταυτότητες καλύτερα) - όπως επίσης και η σχέση τους με την ελληνική κοινωνία και κουλτούρα - για τους Ρομά συγκροτείται όχι σε εθνοτική, αλλά σε ηθική βάση. Στην πραγματικότητα, οι Ρομά θεωρούν τους εαυτούς τους κομμάτι της εθνικής ταυτότητας, πιστεύοντας ότι μόνη η ομάδα τους διαφυλάττει τις πατροπαράδοτες ελληνικές αξίες, τις οποίες οι διεφθαρμένοι Γκατζέ (μη Ρομά) έχουν εγκαταλείψει. Την ίδια στιγμή επιδιώκουν μια θετική παρουσία στην σύγχρονη ελληνική κοινωνία, αξιώνοντας την θετική συνεισφορά τους στην πολιτική και κοινωνική ζωή και την αντιμετώπισή τους μέσα από θετική διάκριση. Επιπροσθέτως, ενόσω η τσιγγάνικη κοινότητα διαπεράται από πολλαπλές αντιφάσεις, εσωκοινοτικές συγκρούσεις και διαφοροποιήσεις σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο, δημιουργείται ένα μεγάλο φάσμα ερμηνειών της τσιγγάνικης ταυτότητας (τσιγγανότητας). Όλη αυτή η κινητικότητα επιφέρει ταχύτατες αλλαγές και ποικιλία έκφρασης. Αξιοσημείωτο είναι ότι αυτή η ποικιλία, ωστόσο, ταυτοτήτων και αλλαγών, καθώς και οι κεντρικές πολιτικές τοποθετήσεις τους, οι οποίες διαφοροποιούν την κοινότητα όχι μόνο από τα υπάρχοντα στερεότυπα, αλλά και από τους ευρωπαίους Ρομά δεν είναι επαρκώς κατανοητή στους Γκατζέ, ενώ κάποιες δεν γίνονται καν ορατές. Οι περισσότεροι Γκατζέ αντιλαμβάνονται την ομάδα μέσα από ποικίλα στερεότυπα, τα οποία αναπαράγονται σε διάφορους χώρους (πολιτικό, κοινωνικό, επιστημονικό, καλλιτεχνικό, ΜΜΕ, κλπ) και τους παρουσιάζουν, ανάμεσα σε άλλα, ως «περιθωριακούς, βρώμικους, απατεώνες που ποτέ δεν αλλάζουν ή εξωτικούς, (ανοιχτά ή κρυφά ανεπιθύμητους) ξένους». Μέσα από αυτές τις ουσιώδεις διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις τσιγγάνικες και μη τσιγγάνικες αντιλήψεις για την τσιγγάνικη (καθώς και για την μη τσιγγάνικη) ταυτότητα έχει δημιουργηθεί ένα προβληματικό επίπεδο επικοινωνίας ανάμεσα στις δυο ομάδες, το οποίο τρέφεται και τρέφει αμοιβαίες προκαταλήψεις. Τα στοιχεία, εντούτοις, τα οποία ανακυκλώνονται στη Γκατζέ - Ρομά σχέση αναπτύσσονται από τους κοινούς πολιτισμικούς κώδικες και την υπάρχουσα πολιτισμική συνάφεια. Η Ρομά κοινότητα στην Αγία Βαρβάρα εγείρει ερωτήματα για την ισχυρή επίδραση των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων σε όλα τα επίπεδα. Καταδεικνύει, επίσης, ότι η Ετερότητα, καθώς και ο τρόπος που γίνεται αντιληπτή και κατανοητή δεν έχει ένα σταθερό δοσμένο περιεχόμενο, αναγκαστικά αρνητικό ή συγκρουσιακό. Διαμορφώνεται ή αναδιαμορφώνεται και αλλάζει (όπως και οι ταυτότητες) στο αρκετά περίπλοκο πλαίσιο των ποικίλων και αντιφατικών ανθρώπινων επιλογών και των πολλαπλών ειδών αλληλεπίδρασης.