Ιδιοκτησία και περιβάλλον: στάθμιση εννόμων αγαθών και δικαιωμάτων στο ελληνικό, ευρωπαϊκό και αμερικανικό δίκαιο

Abstract

This study is aiming at the presentation of the general legal framework concerning the protection of the right of property, in cases of restrictions imposed in order to protect the environment, in the light of the principle of "sustainable development". The first part concerns, on the one hand the evolution of environmental protection in compliance with this principle, as it is set out in the relevant doctrine and case-law and on the other hand its consequences on the right of property.The second part concerns, more specifically, the intensity and breadth of the sacrifices resulting from the above-mentioned evolution on the right of property, as well as the criteria according to which the imposed restrictions constitute a "taking". It also concerns the State's obligation to award compensation and, more specifically, the question whether certain substantial restrictions very close to a "taking" require compensation. All these issues are examined in the framework of the Greek legal system, the European Court of Human Rights case-law, the case-law of the European Court ofJustice and, finally, the case-law of the United States Supreme Court. The conclusions are the following : 1. The environmental protection and the application of the principle of "sustainable development" do not entail tolerance of more and more severe restrictions of property. The limit of the imposed restrictions always remains the principle of proportionality. 2. As regards the distinction between restrictions and "taking" of property, all the above-mentioned legal systems require a global evaluation of the consequences of the restriction on the property rights. The criteria of suchevaluation are : the nature of the property rights, the individual's background expectations, the length of the restriction as well as the principle of "average reciprocity of advantage". 3. The buddle of these criteria is examined ad hoc in every particular case and shows the judge's creative role. It has been methodologically developed and applied in the most complete way in the case-law of the United States Supreme Court. These criteria provide the judge with a "flexible" methodological system, so that he can decide whether compensation is required and determine a fair sum, not only for "takings", but even for substantial restrictions very close to the limit of a "taking". 4. In the Greek legal system, there are usually specific provisions requiring compensation in cases of such restrictions. In any case, in lack of legislative.

Βασικός κορμός του θέματος είναι η παρουσίαση του γενικού πλαισίου προστασίας του δικαιώματος της ιδιοκτησίας, σύμφωνα με τις σύγχρονες αντιλήψεις περί «αειφορίας» και «βιωσιμότητος» της οικονομικής αναπτύξεως. Στο πρώτο μέρος, επιχειρείται, αφ'ενός μεν η παρουσίαση της εξελίξεως των αντιλήψεων και αρχών της προστασίας του περιβάλλοντος μετά την διατύπωση της α ΡΧΠζ της «βιώσιμου αναπτύξεως», αφ'ετέρου δε η επίδραση της εφαρμογής τους στην άσκηση του δικαιώματος της ιδιοκτησίας. Στο δεύτερο μέρος, εξετάζεται, η ένταση και το εύρος των θυσιών που οι ανωτέρω εξελίξεις συνεπάγονται για το δικαίωμα της ιδιοκτησίας, καθώς και τα κριτήρια βάσει των οποίων οι επιβαλλόμενοι περιορισμοί είναι συνταγματικώς ανεκτοί. Εξετάζονται επίσης τα ζητήματα που ανακύπτουν στο πλαίσιο της επακόλουθης υποχρεώσεως του Κράτους προς αποζημίωση. Επιχειρείται κυρίως η αντιμετώπιση, από πλευράς αποζημιώσεως, ουσιωδών περιορισμών που απέχουν οριακά από την στέρηση της ιδιοκτησίας. Η αντιμετώπιση όλων των προεκτεθέντων ζητημάτων ερευνάται στην Ελληνική έννομη τάξη, αλλά και στο χώρο του διεθνούς δικαίου και ειδικώτερα στη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, στο χώροτου Ευρωπαϊκού δικαίου και τέλος, στη νομολογία του Ανωτάτου Δικαστηρίου των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Τα συμπεράσματα της μελέτης είναι τα εξής : 1. Η τήρηση της αρχής της «βιώσιμου αναπτύξεως» δεν αποσκοπεί ούτε συνεπάγεται την ανοχή εντονωτέρων περιορισμών της ιδιοκτησίας. Οριο των περιορισμών αποτελεί πάντα η αρχή της αναλογικότητος. 2. Οσον αφορά τη διάκριση περιορισμών - στερήσεως της ιδιοκτησίας, σε όλες τις εξετασθείσες έννομες τάξεις, γίνεται μια συνολική εκτίμηση της επιπτώσεως του περιορισμού στο θιγόμενο περιουσιακό στοιχείο. Τα κριτήρια με τα οποία διαμορφώνεται η εκτίμηση αυτή είναι : Ο προορισμός της ιδιοκτησίας, οι εύλογες προσδοκίες του θιγομένου ιδιοκτήτη, η μεγάλη διάρκεια των περιορισμών και η αρχήτου «μέσου όρου αμοιβαιότητος οφέλους» ("an average reciprocity of advantage"), To πλέγμα των κριτηρίων αυτών ερευνάται ad hoc σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση και καταδεικνύει το δημιουργικό ρόλο του δικαστή. Εχει δε αναπτυχθεί με τον μεθοδολογικά αρτιότερο τρόπο από τη νομολογία του Ανωτάτου Δικαστηρίου των Η.Π.Α. Το πλέγμα αυτό παρέχει στο δικαστή ένα «ευέλικτο» σύστημα, ώστε να καθορίζει το ύψος της αποζημιώσεως στο σωστό μέτρο καλύπτοντας και περιπτώσεις ουσιωδών περιορισμών που απέχουν οριακά απο τη στέρηση της ιδιοκτησίας.Στην ελληνική έννομη τάξη, προβλέπεται από ειδικές διατάξεις η παροχή αποζημιώσεως σε περιπτώσεις τέτοιων περιορισμών για περιβαλλοντικούς σκοπούς. Ελλείψει νομοθετικής ρυθμίσεως, η υποχρέωση καταβολής αποζημιώσεως μπορεί να βρει νομική θεμελίωση είτε στο άρθρο 17§1, είτε στο άρθρο 4§5, του Συντάγματος, ερμηνευόμενα ευρέως και σε συνδυασμό με το άρθρο 24 και την αρχή της αναλογικότητος.