Ο συμβατισμός του P. Duhem και η επίδρασή του στο λογικό εμπειρισμό

Abstract

Part one of this dissertation reconstructs in a critical and analytical way the philosophical theory about Physical Science of the French Physist and Historian of Science Pierre Duhem (1861-1916). Duhem examines the aim and structure of Physical theory to show its characteristics and its role. A Physical theory should not «explain» but «represent» Reality and this is what distinguishes it from Metaphysics («Thesis of autonomy»). Using rigorous logical analysis of the relationship between theory and experiment, Duhem supports the conventional and instrumental dimension of Physical theory («Thesis - Duhem»). At the same time, he accepts the existence of «another kind» of rationality according to which scientists invariably believe that a Physical theory is not merely an instrument but reflects, however imperfectly, Reality («Natural classification»); at the same time, Duhem reveals the historical nature of Physical Theory. The epistemological theory of Duhem is a valuable, atypical, but nontheless problematic «marriage» between positivism and realism. He, at the same time admits that history is an essential factor in the interpretation and understanding of the scientific process. The second part of the dissertation attempts to focus on the influence of Duhem’s theory in the philosophical trend of Logical Empiricism through the main impact of Conventionalism (Poincare, Duhem) on it. More specifically, in addition to E. Mach, who is a link between Duhem and Logical Empiricism, it focuses on the influence of Duhem on eight prominent philosophers who represent this trend (M. Schlick, Ph. Frank, O. Neurath, H. Hahn, F. Waismann, H. Reichenbach, R. Carnap, C. Hempel). Logical Empiricism more or less adopted the conventionalistic and instrumentalistic dimension of Duhem’s theory, thus inheriting its problematic aspects, the irrational factors involved in the construction of a Physical theory, such as «decision», «convention», etc. At the same time Duhem’s theory («Thesis - Duhem» weakened the empirisitc ideal (verification criterion») of Logical Empiricism, thus causing significant variations in this field (i.e. O. Neurath). It is concluded, therefore, that Duhem’s theory has contributed significantly to the weakness and «mutations» that Logical Empiricism had been subjected to during its development.

Στο πρώτο μέρος της διατριβής παρουσιάζεται με αναλυτικό και κριτικό τρόπο η φιλοσοφική θεωρία για τη Φυσική Επιστήμη του Γάλλου Φυσικού Ιστορικού της Επιστήμης Pierre Duhem (1861-1916). Ο Duhem εξετάζει τον σκοπό και τη δομή της Φυσικής θεωρίας αναδεικνύοντας τα χαρακτηριστικά και τον ρόλο της. Μια Φυσική θεωρία δεν οφείλει να «εξηγεί» αλλά να «αναπαριστά» την Πραγματικότητα και σ’ αυτό διαφέρει από τη Μεταφυσική («Θέση αυτονομίας»). Με αυτή τη λογική ανάλυση της σχέσης θεωρίας - πειράματος ο Duhem οδηγείται στην υποστήριξη της συμβατικής και εργαλειακής διάστασης μιας Φυσικής θεωρίας («θέση - Duhem»). Παράλληλα όμως αναγνωρίζει την ύπαρξη και μιας «άλλης» ορθολογικότητας βάσει της οποίας πιστεύουμε τελικά ότι μια Φυσική θεωρία δεν είναι απλώς «εργαλείο» αλλά ότι αντανακλά, έστω και ατελώς, την Πραγματικότητα («Φυσική ταξινόμηση»), ενώ ταυτόχρονα ο Duhem αποκαλύπτει τον ιστορικό της χαρακτήρα. Η επιστημολογική θεωρία του Duhem αποτελεί ένα πολύτιμο, ιδιόμορφο αλλά και προβληματικό συνταίριασμα θετικισμού - ρεαλισμού, ενώ συνάμα αναγορεύει την ιστορία σε αναγκαίο παράγοντα ερμηνείας και κατανόησης του επιστημονικού γίγνεσθαι. Στο δεύτερο μέρος επιχειρείται να αναδειχθεί η επίδραση της θεωρίας του Duhem στο φιλοσοφικό ρεύμα του Λογικού Εμπειρισμού μέσα από τη γενικότερη επιρροή που άσκησε ο Συμβατισμός (Poincare, Duhem) στον χώρο αυτόν. Συγκεκριμένα εκτός του E. Mach που αποτελεί τον συνδετικό κρίκο μεταξύ Duhem και Λογικού Εμπειρισμού ερευνάται επίσης η επίδραση του Duhem σε οκτώ εξέχοντες εκπροσώπους τους χώρου αυτού (Μ. Schlick, Ph. Frank, Ο. Neurath, Η. Hahn, F. Waismann, H. Reichenbach, R. Carnap, C. Hempel). Ο Λογικός Εμπειρισμός υιοθέτησε λίγο - πολύ τη συμβατιστική εργαλειοκρατική διάσταση της θεωρίας Duhem κληρονομώντας έτσι και την προβληματική των «ανορθόλογων» παραγόντων συγκρότησης μιας Φυσικής θεωρίας, όπως είναι η «απόφαση», η «σύμβαση» κ.λπ. Παράλληλα η «θέση - Duheoi» αποδυνάμωσε το εμπειριστικό ιδεώδες («κριτήριο επαλήθευσης») του Λογικού Εμπειρισμού δημιουργώντας βασικές διαφοροποιήσεις μέσα σ’ αυτόν (π.χ. Ο. Neurath). Συνάγεται επομένως ότι στην προβληματική, στις αδυναμίες και στις «μεταλλάξεις» που υφίσταται κατά τη διαδρομή του το φιλοσοφικό αυτό ρεύμα έχει συντελέσει κατά πολύ η θεωρία του Duhem και αυτό αποτελεί το ζητούμενο του δευτέρου μέρους