Οι επιγραφές του θεάτρου της πόλης της Αρχαίας Επιδαύρου

Abstract

Η παρούσα εργασία αποτελεί τη μελέτη και δημοσίευση των επιγραφών του θεάτρου της πόλης της Αρχαίας Επιδαύρου. Οι επιγραφές αποτελούν ένα μοναδικό σύνολο για τα δεδομένα των αρχαίων ελληνικών θεάτρων και παρέχουν πολλές και σημαντικές πληροφορίες για την ιστορία του θεάτρου, τις λατρείες που σχετίζονται με αυτό, καθώς και την πολιτική οργάνωση της πόλης της αρχαίας Επιδαύρου. Το υλικό βρίσκεται εξ ολοκλήρου στην πόλη της Αρχαίας Επιδαύρου, με το μεγαλύτερο μέρος του να σώζεται κατά χώραν στο θέατρο, ενώ ένας σημαντικός αριθμός ενεπίγραφων εδωλίων βρίσκεται εντοιχισμένος στο τείχος στην κορυφή του λόφου ανατολικά του θεάτρου, και στο τείχος αμέσως ανατολικά του θεάτρου. Το υλικό παρουσιάζεται και αναλύεται για πρώτη φορά στο σύνολο του, καθώς μέχρι τώρα μόνο ελάχιστα στοιχεία είχαν δημοσιευτεί¹. Η παρούσα μελέτη διακρίνεται σε πέντε μέρη: Το Α’ Μέρος αφορά τη συνθετική παρουσίαση της ιστορίας της πόλεως της Επιδαύρου. Βάση για την ιστορική επισκόπηση αποτελούν οι αρχαίοι συγγραφείς, το πλούσιο επιγραφικό υλικό από το Ασκληπιείο της Επιδαύρου, οι ανασκαφικές εργασίες που έχουν γίνει στην Επιδαυρία, και τέλος οι διάφορες μελέτες για γενικά αλλά και επιμέρους ζητήματα της Επιδαυρίας. Το Μέρος Β’ αποτελεί παρουσίαση του θεάτρου της αρχαίας πόλης της Επιδαύρου, το οποίο μέχρι και σήμερα είναι ουσιαστικά γνωστό μέσα από τις δύο σχετικές δημοσιεύσεις της ανασκαφέως του, Ε. Πρωτονοταρίου - Δεϊλάκη, των αρχών της δεκαετίας του 1970. Στην Ενότητα αυτή παρουσιάζονται συνοπτικά οι εργασίες που έχουν πραγματοποιηθεί στο μνημείο και όλα τα νέα στοιχεία που έχουν προκόψει, ενώ επιχειρείται σύνθεση των δεδομένων για τον καθορισμό των οικοδομικών φάσεων και της ιστορίας του θεάτρου. Η συμβολή της μελέτης των επιγραφών είναι καθοριστική τόσο για την κατανόηση της εξέλιξης του μνημείου όσο και για τη χρονολόγησή του. Το Γ΄ Μέρος αποτελεί τον κατάλογο των επιγραφών. Η παρουσίαση του υλικού γίνεται με βάση τον τόπο στον οποίο βρίσκεται. Πρώτα παρουσιάζονται ανά κερκίδα τα ενεπίγραφα εδώλια που βρίσκονται ακόμη επί του μνημείου. Ακολούθως τα εδώλια που βρίσκονται στα δύο τείχη στο λόφο ανατολικά του θεάτρου, και ακολούθως τα εδώλια που βρίσκονται σε β’ χρήση στο διάζωμα περιμετρικά του κοίλου του θεάτρου, τα εδώλια που έχουν εντοπιστεί με τις πρόσφατες ανασκαφές και περισυλλογές, και αυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί σε β' χρήση στον τοίχο του προσκηνίου της ύστερης αρχαιότητας. Η αρίθμηση του καταλόγου διακρίνεται σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη αφορά στα ενεπίγραφα εδώλια που βρίσκονται στο κοίλο. Κάθε εδώλιο και θρόνος προεδρίας αριθμείται και παρουσιάζεται στην μελέτη ξεχωριστά. Ο αριθμός καταλόγου κάθε επιγραφής σχηματίζεται από το γράμμα (κεφαλαίο γράμμα ελληνικού αλφαβήτου) της κερκίδας στην οποία ανήκει, τον αριθμό (αραβικός αριθμός) της σειράς στην οποία βρίσκεται, και τέλος από τον αριθμό (μικρό γράμμα ελληνικού αλφαβήτου) του εδωλίου επί του οποίου έχει χαραχτεί σε σχέση με τη θέση που κατέχει το εδώλιο στην εν λόγω σειρά. Έτσι π.χ. το εδώλιο με αριθμό ΣΤ6α αναφέρεται σε εδώλιο που βρίσκεται στην κερκίδα ΣΤ, στην έκτη σειρά, και είναι το πρώτο εδώλιο της εν λόγω σειράς. Η αρίθμηση των κερκίδων γίνεται με κεφαλαία γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου, ξεκινώντας από τα αριστερά προς τα δεξιά, κοιτάζοντας προς το κοίλο του θεάτρου. Η αρίθμηση των σειρών γίνεται με αύξοντα αραβικό αριθμό, ξεκινώντας από την προεδρία, που αποτελεί πάντα την 1η σειρά, και συνεχίζοντας με τις υπερκείμενες σειρές εδωλίων. Η αρίθμηση των εδωλίων καθεμίας σειράς γίνεται επίσης από αριστερά προς τα δεξιά κοιτάζοντας το κοίλο με μικρό γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται ο ακριβής και άμεσος προσδιορισμός της θέσης ενός εκάστου εδωλίου στο κοίλο του θεάτρου χωρίς την ανάγκη αναφοράς σε τοπογραφικό σχέδιο. Στο τέλος του καταλόγου κάθε κερκίδας ακολουθεί συνθετικός κατάλογος των επιγραφών της κάθε κερκίδας. Η αρίθμηση των εδωλίων που βρίσκονται στα δύο τείχη, καθώς και εκείνων που βρίσκονται σε β’ χρήση σε άλλα σημεία του θεάτρου εκτός του κοίλου, αλλά και αυτών που βρέθηκαν με τις ανασκαφές και περισυλλογές ακολουθεί μια ξεχωριστή, ενιαία αρίθμηση κατά αύξοντα αριθμό. Η αρίθμηση των εδωλίων στο τείχος στην κορυφή του λόφου ξεκινάει από το νότιο άκρο του, ενώ του τείχους που βρίσκεται αμέσως ανατολικά του θεάτρου, από το βόρειο άκρο του. Τα εδώλια που βρίσκονται σε β’ χρήση στο διάζωμα του θεάτρου αριθμούνται κατά τοπογραφική σειρά, όπως και τα εδώλια που αποτελούν τους πεσσούς του ύστερου τοίχου του προσκηνίου, ξεκινώντας από τα νότια. Στον κατάλογο συμπεριλήφθηκαν και τα εδώλια εκείνα στα δύο τείχη ανατολικά του θεάτρου, στα οποία λόγω της θέσης τους δεν διακρίνονται καθόλου επιγραφές, επειδή αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα του μνημείου και η μελέτη τους συμβάλλει στην ολοκληρωμένη γνώση του. Μετά τον κατάλογο των επιγραφών ακολουθεί ένα σύντομο κεφάλαιο με γενικές παρατηρήσεις πάνω στις επιγραφές. Έπεται το Δ’ Μέρος σχετικά με την μέθοδο χρονολόγησης των επιγραφών, ενώ συζητούνται και τα διάφορα σχετικά προβλήματα, καθώς και με τον αναθηματικό χαρακτήρα των επιγραφών. Στο Ε’ Μέρος εξετάζεται το θέμα της λατρείας στο χώρο του θεάτρου της πόλης της Επιδαύρου, με την ανάθεση εδωλίων στο Διόνυσο, αλλά και η περίπτωση ανάθεσης στον Απόλλωνα Λύκειο. Επιπροσθέτως, αναλύεται διεξοδικά και με βάση τα μέχρι στιγμής γνωστά στοιχεία το σημαντικό θέμα των αναθετών-αξιωματούχων της πόλης της Επιδαύρου. Κατ’ αρχήν παρατίθενται τα μέχρι στιγμής γνωστά πορίσματα της έρευνας σχετικά με τα αξιώματα και τους αξιωματούχους, τόσο για την περιοχή της Επιδαύρου, καθώς και στον ευρύτερο ελληνικό χώρο, ενώ εν συνεχεία αναπτύσσεται ο προβληματισμός γύρω από το χαρακτήρα των αξιωμάτων των δημιουργών, φρουρών και αγορανόμων στην πόλη της Επιδαύρου σύμφωνα και με τα στοιχεία των επιγραφών του θεάτρου. Φαίνεται πως η αρχή τους σχετίζεται άμεσα με το θέατρο της πόλης, το ιερό του Διονύσου και την εορτή των Διονυσίων που τελείτο στην πόλη. Τέλος, ακολουθούν δύο παραρτήματα. Το Παράρτημα A αποτελεί τον πλήρη προσωπογραφικό κατάλογο των ονομάτων που εμφανίζονται στις επιγραφές του θεάτρου με παραπομπές σε επιγραφές της Επιδαυρίας αλλά και του υπόλοιπου ελληνικού κόσμου. Πρέπει να τονιστεί ιδιαιτέρως η αδυναμία της ταύτισης προσώπων που εμφανίζονται στις επιγραφές του θεάτρου με γνωστούς από άλλες επιγραφές και πηγές Επιδαυρίους. Η αδυναμία αυτή οφείλεται πρωτίστως στην παντελή (με εξαίρεση μια μοναδική περίπτωση) απουσία πατρωνυμικών στις επιγραφές του θεάτρου, και δευτερευόντως στην κατά προσέγγιση στις περισσότερες περιπτώσεις χρονολόγηση των εν λόγω επιγραφών, και μάλιστα με χρονικό εύρος μίας ή και δύο γενεών. Τα δύο αυτά χαρακτηριστικά των επιγραφών του θεάτρου καθιστούν αδύνατη έστω και την απόπειρα ταύτισης προσώπων του θεάτρου με πρόσωπα γνωστά από άλλη πηγή. Το Παράρτημα Β αποτελεί συγκεντρωτικό και συνθετικό κατάλογο ελληνικών επιγραφών που εμφανίζονται σε θέατρα του αρχαίου ελληνικού και ρωμαϊκού κόσμου. Οι επιγραφές παρατίθενται κατά είδος (αναθηματικές, επιγραφές τόπων, απελευθερωτικές, διάφορες) και γεωγραφική θέση.