Προβολή δημοσιογραφικού υλικού στο διαδίκτυο. Μελέτη της διαδραστικότητας των ηλεκτρονικών εκδόσεων των ελληνικών εφημερίδων

Abstract

Η δημοσιογραφία ανέκαθεν υπήρξε ευάλωτη στην τεχνολογία. Τα εγγενή τεχνολογικά χαρακτηριστικά του νέου μέσου με αιχμή του δόρατος το στοιχείο της διαδραστικότητας έχουν πυροδοτήσει πλήθος συζητήσεων και ερευνών αναφορικά με τις δυνητικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο συλλέγονται, παράγονται και καταναλώνονται οι ειδήσεις στο διαδίκτυο. Η επίδραση των επικείμενων αλλαγών επικεντρώνεται στην ανάδειξη ενός αμφίδρομου και συμμετρικού μοντέλου επικοινωνίας, στο οποίο η ροή των μηνυμάτων είναι πιο ισορροπημένη και πιο διαλογική. Μία δεκαετία περίπου μετά την εμφάνιση των πρώτων ηλεκτρονικών εφημερίδων και δεδομένου ότι η διαδραστικότητα δεν υφίσταται αυτόματα μέσω της τεχνολογίας διπλής κατεύθυνσης, αλλά από την άλλη θεωρείται η κατεξοχήν ‘επαναστατική υπόσχεση’ του διαδικτύου, η διατριβή επικεντρώνεται στους τρόπους με τους οποίους οι τεχνολογικές δυνατότητες (technological affordances) αντανακλώνται στο παραγόμενο δημοσιογραφικό προϊόν. Οι τεχνολογικές αυτές δυνατότητες στο πλαίσιο της διατριβής αναφέρονται στα ποικίλα διαδραστικά εργαλεία που μπορεί να υιοθετήσει μία ηλεκτρονική εφημερίδα. Η δημοσιογραφία κατέχει κεντρικό ρόλο όσον αφορά στη μεγιστοποίηση της δημοκρατίας τονίζοντας την έννοια του ‘ενημερωμένου πολίτη’, ο οποίος γίνεται αποδέκτης αξιόπιστων και χρήσιμων μηνυμάτων και παράλληλα συμμετέχει στο πεδίο διαλόγου και συζήτησης που δημιουργούν τα Μέσα. Εκκινώντας από τη θεώρηση ότι τα παραδοσιακά μέσα αδυνατούν να εκπληρώσουν το δημοκρατικό τους ρόλο, η δημοκρατία των διαδικτυακών Μέσων αναφέρεται σε ένα μοντέλο παραγωγής και διανομής ειδήσεων και πληροφοριών, το οποίο ενημερώνει και κινητοποιεί τα μέλη μιας κοινωνίας. Ταυτόχρονα, ο όρος αναφέρεται στην εν δυνάμει προοπτική να αναπτύξουν τα σύγχρονα μέσα ένα μεγαλύτερο αίσθημα ευθύνης απέναντι στο κοινό τους και να διευκολύνουν το δημόσιο διάλογο, αίτημα νευραλγικής σημασίας για τη δημοκρατική λειτουργία ενός πολιτικού συστήματος. Η διατριβή πρεσβεύει ότι η χρήση ποικίλων διαδραστικών εργαλείων συμβάλλει σημαντικά προς την κατεύθυνση της παραγωγής ενός βελτιωμένου δημοσιογραφικού προϊόντος. Παράλληλα, για να αποφευχθούν μονοδιάστατες και εξιδανικευμένες προσεγγίσεις του θέματος, η διατριβή λαμβάνει υπόψη τον επιχειρησιακό χαρακτήρα των Μέσων πρεσβεύοντας ότι η χρήση διαδραστικών εργαλείων μπορεί να λειτουργήσει ως μέρος της στρατηγικής διαφοροποίησης των εφημερίδων με στόχο την παραγωγή ενός ελκυστικότερου προϊόντος. Η διατριβή περιλαμβάνει εκτενή βιβλιογραφική έρευνα με στόχο τον προσδιορισμό της έννοιας της διαδραστικότητας τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και σε πρακτικό. Για το δεύτερο διενεργήθηκε βιβλιογραφική ανασκόπηση με στόχο τον προσδιορισμό των διαδραστικών εργαλείων που έχουν ενσωματώσει οι διαδικτυακές εφημερίδες από το 1995 έως το 2006. Επιπρόσθετα, πραγματοποιήθηκε κριτική αναδρομή σε σημαντικό όγκο εμπειρικών μελετών με αντικείμενο τη δομική διαδραστικότητα στο ψηφιακό δημοσιογραφικό προϊόν προκειμένου να εντοπιστούν οι ποικίλες μεθοδολογικές προσεγγίσεις μελέτης της έννοιας της διαδραστικότητας. Αποτέλεσμα των παραπάνω εργασιών ήταν η κατασκευή ενός μοντέλου μέτρησης και αξιολόγησης των επιμέρους μορφών της δομικής διαδραστικότητας στους ιστότοπους των εφημερίδων. Η καινοτομία έγκειται στο ότι για πρώτη φορά προτείνεται ένα πλήρες μοντέλο με σαφή εννοιολογική και μεθοδολογική προσέγγιση με στόχο την ποσοτική αξιολόγηση της δομικής διαδραστικότητας στο δημοσιογραφικό υλικό, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αντικειμενική αξιολόγηση, και κατ’ επέκταση τη σύγκριση του διαδραστικού δείκτη και της μορφής της διαδραστικότητας των ηλεκτρονικών εφημερίδων. Η εμπειρική έρευνα της διατριβής περιλαμβάνει την εφαρμογή του μοντέλου στον ελληνικό ψηφιακό τύπο. Η βαθμολογική αξιολόγηση των ιστότοπων κατέγραψε την ενσωμάτωση αριθμητικά λίγων και χαμηλής διαδραστικής αξίας εργαλείων στους ιστότοπους των ελληνικών εφημερίδων καθώς επίσης και μία τάση ομοιογένειας στο ψηφιακό τοπίο. Επιπλέον βάσει της αξιολόγησης των ιστότοπων σε μία κλίμακα τεσσάρων διαβαθμίσεων, βρέθηκε ότι η βασική επικοινωνιακή αρχή των εφημερίδων είναι ο μονόλογος. Εντάσσοντας τη διατριβή στο τρίτο ερευνητικό ρεύμα της διαδικτυακής δημοσιογραφίας, ακολουθήθηκε ο συνδυασμός ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας. Η διενέργεια αναλυτικών συνεντεύξεων σε δημοσιογράφους που εργάζονται σε εφημερίδες του δείγματος κατέδειξε ως σημαντικότερα αίτια προς την κατεύθυνση της χαμηλής δομικής διαδραστικότητας παράγοντες οικονομικής φύσης καθώς επίσης και αιτίες που άπτονται της νοοτροπίας τόσο των δημοσιογράφων όσο και του κοινού. Ωστόσο, μέσα από τη μελέτη και ανάλυση των συνεντεύξεων διαφαίνεται μία σαφής τάση επερχόμενων αλλαγών στη λογική, το ρόλο και το περιεχόμενο του ηλεκτρονικού τύπου σε συνάρτηση με το στοιχείο της διαδραστικότητας. Η έρευνα καταγράφει την πρόθεση των εκδοτών να διευρύνουν σημαντικά τον αριθμό και το είδος των διαδραστικών εργαλείων που χρησιμοποιούνται στους δικτυακούς τόπους την προσεχή διετία.