Το πρόβλημα της μουσικής στις σύγχρονες ελληνικές παραστάσεις αρχαίας τραγωδίας

Abstract

Staging ancient Greek Drama on the modern Greek Stage is related to the so - called “problem of music’’. Theatre practitioners are seeking for the connection between ancient Greek musical style, -which, in general terms, is lost for ever- with modern Greek theatre practice. Related issues arise concerning aspects of ideological, aesthetical as well as philological debates such as: - The dilemma of ‘revival’ or ‘survival’ of ancient Greek drama on stage - The interpretation of ‘logos’ on stage (the enunciation of speech, as well as translation problems) - The aesthetical gap between European reception and performance history of ancient drama and conditions of shaping modern Greek identity. - The meaning of music as part of a sign system Through the examination of performances by the G. Mistriotis’ team as well as the Delphic Festival by Eva Palmer- Sikelianos, or the performances directed by L. Karzis, it becomes clear how interesting it was, by the beginning of the 20th century, to find traces of ‘continuity’ between ancient Greek musical style and Modern Greek popular and Byzantine music. Later on, the issue was transferred to the question of ‘revival’ of ancient Greek style. However, through the use of large-scale symphonic orchestras in the performances by the famous directors of the National Greek Theatre (F. Politis, D. Rondiris, A. Minotis, as well as S. Karandinos), it is noticed that the dominant power of ‘logos’ turned out to be the crucial factor for composing background music mainly influenced by the European tradition. By the time that the Epidauros Festival was fully established, theatre directors (A. Solomos. T. Mouzenidis, Sp. Evangelatos, K. Koun) are showing off the musical factor on their directing approaches which tend to form the main tendencies of modern Greek performance history. In these cases music becomes more elaborately theatrical and further options of its semiotic functions are explored. Reception study together with theoretical surveys are used in order to examine different approaches of staging ancient Greek Drama in modern Greece, especially during the Epidauros Festival. Through the presentation of the most important performances of that time, it is noticeable that the musical interpretation of ancient Greek tragedy has been significant for the verification of its meaning. Furthermore, the study of the use of music in modern performances of Tragedy may be a key in analyzing the main tendencies in modern greek directing approaches. Documentation of the performances mentioned is accessible through soundtracks presented in a Power Point Presentation File, which is attached to the corpus of the Text.

Η παρουσίαση της αρχαίας ελληνικής Τραγωδίας στη σύγχρονη νεοελληνική Σκηνή συνδέεται με το λεγόμενο «πρόβλημα της μουσικής». Η μουσική απόδοση των λυρικών μερών της Τραγωδίας συνδέεται με ποικίλους παράγοντες, όπως: - το δίλημμα της μουσειακής ή μη αναπαράστασης του αρχαίου δράματος - το «γλωσσικό πρόβλημα», το οποίο βρίσκεται σε συστοιχία με το «μουσικό πρόβλημα» - την κυριαρχία του Λόγου ως εκφραστικού μέσου και ως τρόπου «ανάγνωσης» της Τραγωδίας - τις συνθήκες της σύγχρονης θεατρικής και μουσικής αισθητικής του 20ού αιώνα (από την επίδραση της ευρωπαϊκής παράδοσης στην πρόσληψη της αρχαίας Τραγωδίας έως τις συνθήκες διαμόρφωσης μιας νεοελληνικής ταυτότητας στη νεοελληνική μουσική και θεατρική παραγωγή) - την ιδιαιτερότητα που διακρίνει το ύφος των αρχαίων δραματουργών - το νόημα της μουσικής ως μέρους του εκάστοτε σημειακού συστήματος κάθε παράστασης. Ειδικότερα παρουσιάζονται σκηνικές και θεωρητικές προτάσεις των σημαντικότερων σκηνοθετών του 20ού αιώνα σε συνάρτηση πάντα με τον -κρίσιμο για το δραματικό είδος της Τραγωδίας- παράγοντα της μουσικής. Από τις απόπειρες «ανασύστασης της αρχαιοελληνικής μουσικής» του Γ. Μιστριώτη, της Εύας Πάλμερ-Σικελιανού και του Λ. Καρζή, καθώς και από τις απόπειρες «αναβίωσης» του Φ. Πολίτη, του Δ. Ροντήρη, του Α. Μινωτή αλλά και του Σ. Καραντινού, όπου κυριαρχεί ο λόγος, το «πρόβλημα της μουσικής» αναδεικνύεται σε μια terra incognita, που δημιουργεί ωστόσο τις προϋποθέσεις για την «σκηνική επιβίωση» του αρχαίου δράματος. Τον όρο αυτό εισήγαγε ο Α. Σολομός, ο οποίος με αφορμή τις αριστοφανικές παραστάσεις του άνοιξε μια νέα εποχή, η οποία σηματοδοτείται και από τις παραστάσεις του Κ. Κουν, του Τ. Μουζενίδη και του Σπ. Α. Ευαγγελάτου, οι οποίοι ενσκήπτοντας στα λιγότερο «μείζονα» έργα του αρχαίου δραματολογίου, επεχείρησαν να αξιοποιήσουν τη λειτουργικότητα των Χορικών της αρχαίας Τραγωδίας και να αναδείξουν την ιδιαίτερη σχέση του δραματικού αυτού είδους με το λυρικό στοιχείο συνεργαζόμενοι με τους κορυφαίους Συνθέτες της εποχής τους. Η μελέτη εξετάζει τις πιο δόκιμες αλλά και τις πιο ριζοσπαστικές απόπειρες διαχείρισης του σύνθετου αυτού ζητήματος από τους σημαντικότερους Έλληνες συνθέτες κατά τον 20ό αιώνα μέχρι -συμβατικά- το 1974. Με άξονα κυρίως τις παραστάσεις της Επιδαύρου- όπου διευρύνεται ουσιαστικά ο διάλογος σχετικά με τη σύγχρονη σκηνική παρουσίαση του αρχαίου δράματος- παρουσιάζεται ένα ευρύ φάσμα δυνατοτήτων της μουσικής ως μέσου για την κατανόηση του πνεύματος της Τραγωδίας. Μέσα από τη μελέτη των παραστάσεων της εξεταζόμενης περιόδου γίνεται σαφές ότι η διαχείριση του παράγοντα της μουσικής αντανακλά την ίδια την ιστορία της σκηνοθεσίας του αρχαίου ελληνικού δράματος. Η μελέτη στηρίζεται σε κριτικογραφία αλλά και τεκμήρια (παρτιτούρες και ηχητικό υλικό) από παραστάσεις και αναδεικνύει σημεία ταύτισης θεωρητικών απόψεων ερμηνείας της αρχαίας Τραγωδίας με στιγμές της θεατρικής πράξης, σε συνάρτηση πάντα με τον παράγοντα της μουσικής. Χαρακτηριστικά παραδείγματα παρουσιάζονται σε συνημμένο ψηφιακό αρχείο (CD).