Η τουριστική διαχείριση της ιστορικής μνήμης: αναπαραστάσεις της Ελλάδας στις σύγχρονες τουριστικές καρτ ποστάλ

Abstract

Photography and travel are inextricably connected and tourist postcards -one of the most popular and widely available formats of travel photography- can be considered as power-laden narratives and ways of looking; postcards are neither factual records nor innocent of value, but -as visual texts- act to legitimate certain tourism narratives by privileging particular definitions of cultural representation, identity and certain versions of historical/collective memory and ethnic place accounts. The present PhD thesis, drawing from the fact that tourism does not constitute only an “industry”, but is mainly a cultural activity (meaning a complicated product charged with symbolic value), discusses the construction and interpretation -or in other words the “handling”- of historical memory within the tourism context and analyzes the representations of Greece in modern tourist postcards, focusing in areas of visual culture and tourism research such as: cultural representations, tourism discourse analysis and constitution of identity within the tourism framework. In order to unpack the symbolic meanings of “Greekness” in tourist postcards, the study methodology combines two qualitative approaches: a) depth interviews with postcards editors from the Toubis, Haitalis, Rekos and Summer Dream Editions, followed by discourse analysis and b) semiotic and critical analysis of a corpus of 3.700 modern tourist postcards collected from the editions above. The interviews and the analysis of photographic images reveals that Greece is being represented in the first place as a historical and authentic destination of the romantic gaze (and only secondarily of the collective gaze) and discusses four dominant discourses for the country as a tourism destination: a) Greece as the birthplace of European civilization, b) Insularity as the quintessence of the Greek Spirit, c) Tradition as an integral part of Greek identity and d) Greece as a “sea, sun, sand and sex” (“4S”) tourism destination.

Ο τουρισμός δεν αποτελεί μόνο καταναλωτικό αγαθό και παροχή υπηρεσιών, αλλά κυρίως πολιτισμική δραστηριότητα? ένα πολύπλοκο προϊόν επιφορτισμένο με συμβολική αξία, που συνδέεται άμεσα με την οπτική διάσταση της ταξιδιωτικής εμπειρίας. Η ιστορία του τουρισμού είναι άρρηκτα δεμένη με την ιστορία της φωτογραφίας και οι φωτογραφικές καρτ ποστάλ, όντας αναπόσπαστο κομμάτι της τουριστικής «βιομηχανίας» ήδη από τα πρώτα της βήματα, γνωρίζουν, κατευθύνουν και επικυρώνουν το τουριστικό βλέμμα, χαράσσοντας έναν λόγο «ηγεμονικό» μέσα από την προβολή τοπίων που συνδέονται με το παρελθόν, τη μνήμη, την ιστορία, την παράδοση και το φαντασιακό του εκάστοτε λαού. Στη βάση αυτής της προβληματικής, η παρούσα διατριβή ασχολείται με την τουριστική διαχείριση της ιστορικής μνήμης -και εν γένει της ελληνικότητας- με μελέτη περίπτωσης τις αναπαραστάσεις της Ελλάδας στις σύγχρονες καρτ ποστάλ, εστιάζοντας σε θεματικές της τουριστικής έρευνας και του οπτικού πολιτισμού, όπως ζητήματα πολιτισμικών αναπαραστάσεων, ανάλυση τουριστικού λόγου και συγκρότηση της ταυτότητας στο πλαίσιο του τουρισμού. Η μελέτη ξεκινά από την έννοια της διαχείρισης της ιστορικής μνήμης, διερευνά την ιστορία και τη φύση του τουρισμού, αναλύει τη σχέση του με το βλέμμα, το τοπίο και τη φωτογραφία, προσεγγίζει τις καρτ ποστάλ ως πολιτιστικά αντικείμενα και επικεντρώνεται στις σύγχρονες ελληνικές τουριστικές κάρτες ως συλλογικές αυτο-αναπαραστάσεις που υπόκεινται σε κοινωνικά, πολιτισμικά και ιστορικά πλαίσια παραγωγής με έμφαση στην πολιτισμικά επικαθορισμένη εικόνα που παρέλαβε η χώρα από την Ευρώπη του 19ου αιώνα. Η μελέτη ακολουθεί κυρίως προσεγγίσεις της ανθρωπολογίας, της κοινωνιολογίας και των πολιτισμικών σπουδών, ενώ το κομμάτι της πρωτογενούς έρευνας περιλαμβάνει συνεντεύξεις βάθους με εκδότες τουριστικών καρτ ποστάλ (Ρέκος, Summer Dream, Τουμπής, Χαϊταλής), καθώς και σημειωτική ανάλυση ενός corpus 3.700 σύγχρονων τουριστικών καρτών. Μέσα από την κριτική προσέγγιση των αναπαραστάσεων η χώρα οριοθετείται ως ιστορικός και αυθεντικός προορισμός του ρομαντικού βλέμματος, χωρίς ωστόσο να λείπουν αναπαραστάσεις που απευθύνονται στο συλλογικό βλέμμα. Ειδικότερα, εντοπίζονται και ερμηνεύονται τέσσερις κυρίαρχοι λόγοι που αρθρώνονται για τη σύγχρονη Ελλάδα: α) η Ελλάδα ως κοιτίδα του ευρωπαϊκού πολιτισμού, β) η νησιωτικότητα ως πεμπτουσία του ελληνικού πνεύματος, γ) η λαϊκή παράδοση ως αναπόσπαστο στοιχείο της ελληνικής ταυτότητας και δ) η Ελλάδα ως προορισμός των 4S: Sea, Sun, Sand and Sex.