Η κατασκευή της ελληνικής εθνικής ταυτότητας από τους μαθητές της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σε συνθήκες πολυπολιτισμικότητας

Abstract

[…] Σκοπός της έρευνάς μας είναι η διερεύνηση των κοινωνικών αναπαραστάσεων των παιδιών της Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης για την εθνική τους ταυτότητα και την ετερότητα υπό τις συνθήκες της πολιτισμικής πολλαπλότητας που επικρατούν στην εποχή μας. Ειδικότερα, σκοπός της έρευνας, σε ένα πρώτο επίπεδο, είναι η αποκάλυψη του περιεχομένου και της οργάνωσης των στοιχείων που συνθέτουν τις κοινωνικές αναπαραστάσεις του εθνικού εαυτού σε τρεις ηλικιακές ομάδες (παιδιά 11-12 ετών, φοιτητές, ενήλικες), καθώς και των οργανωτικών αρχών που συνθέτουν τις κοινωνικές αναπαραστάσεις για τους εθνικούς άλλους. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, η έρευνά μας επικεντρώνεται στα παιδιά ηλικίας 11-12 ετών και στόχος της είναι να διερευνήσει τις κοινωνικές αναπαραστάσεις της πατρίδας σε σχέση με την εθνική καταγωγή (Έλληνες - αλλοδαποί / Έλληνες - Αλβανοί - Άλλες εθνικότητες). Επιπλέον, σκοπός της έρευνας είναι να μελετήσει τις επιδράσεις του κοινωνικού πλαισίου και συγκεκριμένα των ιδεολογιών και των πεποιθήσεων που κυκλοφορούν στην ελληνική κοινωνία αναφορικά με την εθνική ταυτότητα των μελών της, καθώς και τις επιδράσεις των αναπαραστάσεων περί «σημαντικών» εθνικών άλλων στην πρόσληψη του Έλληνα πολίτη και στις διομαδικές σχέσεις. Τέλος, οι σκοποί της έρευνας επικεντρώνονται στη μελέτη της λειτουργίας της σύγκρουσης και των αποτελεσμάτων της στη δομή και τη σημασία της εθνικής ταυτότητας των ατόμων που αποτελούν μέλη πολυπολιτισμικών κοινωνιών, τα οποία όμως ανήκουν στην κυρίαρχη εθνική πλειοψηφία. Οι βασικές υποθέσεις της έρευνάς μας είναι: - Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις της ελληνικής εθνικής ταυτότητας συντίθενται από στοιχεία που αντανακλούν τις γνώσεις, τις απόψεις, τις στάσεις και τις δοξασίες των Ελλήνων για την πατρίδα τους, την ιστορία τους, τους συμπατριώτες τους και τους άλλους που δεν ανήκουν στο δικό του έθνος και συμπυκνώνουν τη σχέση τους με την εθνική τους ομάδα. - Οι οργανωτικές αρχές που προσδιορίζουν την ελληνική εθνική ταυτότητα διαφοροποιούνται ανάλογα με την ηλικία των συμμετεχόντων, αντικατοπτρίζοντας τα ενδιαφέροντα και το βαθμό εμπλοκής που απορρέει από κάθε ηλικιακή ομάδα. - Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις για την πατρίδα διαφοροποιούνται ανάλογα με την εθνική υπαγωγή των συμμετεχόντων παιδιών. Παρά τις κοινές αναφορές και την επικοινωνία που εγκαθιδρύονται στο σχολικό πλαίσιο, αναμένεται να αναδυθούν δύο διαφορετικοί τρόποι σκέψης για την πατρίδα, οι οποίοι αντικατοπτρίζουν την κοινωνική πραγματικότητα την οποία βιώνουν οι δύο ομάδες των συμμετεχόντων παιδιών στην έρευνα. - Το ιδεολογικό πλαίσιο που επικρατεί σε μία κοινωνία, καθώς και η ευκρίνεια της εθνικής ταυτότητας του άλλου αναμένεται ότι: - θα λειτουργήσουν ως καθοδηγητικές αρχές, οι οποίες θα καθορίσουν το περιεχόμενο της έννοιας του Έλληνα πολίτη και μάλιστα θα προσδιορίσουν τις πλευρές της εθνικής ταυτότητας που θα γίνουν ευκρινείς ανάλογα με την περίσταση, - θα αποτελέσουν πηγή απειλής, η πρόσληψη της οποίας θα είναι μεγαλύτερη, όταν υποβαθμίζονται σημαντικές διαστάσεις της εθνικής ταυτότητας, όπως είναι για παράδειγμα η μοναδικότητα του ελληνικού πολιτισμού, καθώς επίσης και όταν οι εθνικοί άλλοι, είτε είναι γειτονικοί λαοί είτε κατοικούν εντός των ορίων του έθνους - κράτους, προσλαμβάνονται να απειλούν τη συνέχεια, την ομοιογένεια και τη διακριτότητα της εθνικής ενδοομάδας, και - θα επηρεάσουν τις στάσεις προς τους εθνικούς άλλους. - Τα όρια της κατηγορίας «έθνος» θα προσδιορίσουν το περιεχόμενο της επιχειρηματολογίας που θα αναπτύξουν τα παιδιά αναφορικά με εθνικές πρακτικές, καθώς και την κατεύθυνση των στάσεών τους προς τους μετανάστες, ώστε να μη διαταραχθεί η ομοιογένεια της εθνικής ομάδας. - Οι στάσεις προς τους μετανάστες αναμένεται να χαρακτηρίζονται από κάποια αμφιθυμία, λόγω του κοινωνικού διλήμματος με το οποίο έρχονται αντιμέτωπα τα παιδιά: να υποστηρίξουν την πατρίδα τους, σε συμβολικό επίπεδο ή να φανούν ότι ανατίθενται στον κανόνα ισότητας και σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. - Η κατηγοριοποίηση των παιδιών στο επίπεδο της ενδοομάδας «ελληνικό έθνος» θα λειτουργήσει ως κατευθυντήρια γραμμή των στάσεών τους και επομένως η σύγκρουση με την οποία θα έρθουν αντιμέτωπα θα διευθετηθεί κατά τρόπο που να διασφαλίζει τη διατήρηση των ηγεμονικών αναπαραστάσεων που παραπέμπουν στην ομοιογενή, διαχρονική κοινότητα του ελληνικού έθνους. Στο πλαίσιο ελέγχου των παραπάνω υποθέσεων, επιχειρήσαμε τέσσερις έρευνες, οι οποίες διαπερνώνται από τη βασική ιδέα ότι η εθνική ταυτότητα αποτελεί τον κύριο άξονα ταύτισης και διαφοροποίησης και, υπό την έννοια αυτή, δομεί τόσο τις διεθνείς σχέσεις όσο και τις σχέσεις κατά την καθημερινή αλληλεπίδραση. […]